zepername

Yollighuchidin: ataqliq uyghur sha`iri we tarixchisi molla Shakir Uyghur kilassik edebiyat we tarix sehipiside közge körün'gen töhpisi bar shairlardin bolup hésablinidu.

Molla shakir 1802- yili tughulghan bolup, wapati toghriliq éniq melumat yoq, " zepername " aptorning yirik emgeklirining biri bolup, bu eserning birnechche xil qolyazma nusxisi saqlanmaqta. Bu dastanda aqsu xelqining manju istibdatlirining zulmigha qarshi körishi we baturlarche élip barghan urushliri teswirlen'gen bolup, biz bu qétim bu eserning " aqsu edebiyati " jurnilining 1981- we 1982- yilliq sanlirida tonushturulghan nusxisi asasida tor bétimizge yolliduq. Bu nusxida esli eserning tiligha sadiq bolush asasida burunqi uyghur élipbesige kirgüzülmigen " ö, ü " herpliri hazirqi imla qaydisi boyiche qoshulghandin sirt, esli eserde izahat bérilgen sözler qizil reng bilen bérilip yan teripige izahati bérildi. Uningdin bashqa söz ibariler özgertilmey eyni boyiche bérildi.

Hörmet bilen: orxun uyghur tarixi tor béti

Zepername

Molla Shakir

Molla shakir öz zamanisida ötken muellipler we sherq yazghuchilirining aditi boyiche " zepername " dastanini bashlashtin ilgiri " hemd " we " naitler "ni yazghandin kéyin dastanning bir bölümini qozghilanggha bashchiliq qilghan xojilarning tarixigha béghishlap shundaq yazidu:

Mubarek ati ati xuaje seyyd jama,

Oler qutbi eqtap sahip kamal. Ulugh kishi meniside

Besharet bérip erdi xeyri besher, ademning yaxshisi

Didi chini machin'gha eyleng seper.

Bar ermish bu machinda shehri kétek,

Qiriq sheher dédi beziler qiriq yek.

Dua bilen eyleng ularni halak,

Hemme qewmi bed qaghusi ziri xak. Topa astida

Barursiz mazar tagh bile erdewil, aqsuning burunqi nami

Öter ömringiz dewri on ikki yil.

Ki abad étip eylengiz xaniqah,

...............................................

Bolur ol zemin menzili tekyegah.

.................................................

Ata eylimigey heq sanga bir oghul,

Köngül bolmaghay shadliqtin mulul.

Mubarek ati mewlewi ershidin,

Özi qutpdur murshidi rahidin. Din yoligha bashlighuchi

Musulman bolur taghda tughluq tömür,

Bolup ehli islamda etkey ömür.

Ile shehrini dini islam achip,

Jehan sephesighe jawahir sachip.

Ilening ati erdiki bolghusun,

Bayan eyleyin mexpi söz qalmasun.

Ular menzili boldi boldi shehiri küsend,

Bolup mexpi sözlerdin agahsen.

Küsendning ati boldi andin kucha,

Kuchada bolur menzili tekyegah. Tayanj baza, qorghan, qel'e

Kucha shehrining chöresi tashdur,

Xojam menzili kim chahar baghdur.

Kucha shehride shahi aliy janap,

Toluq qildi meshriqda ol aptap.

Gehi eytur erdi xalayiqqa ders,

Murid terbiyet eyledi elgherez. Sözning qisqisi

Bügür, korla wu shehri turpan, qumul,

Qilip janu dil bey'etini qobul.

Kucha shehrini eyledi paytext.

Qilip padishahliqni olning bext.

Yana kashigher, yarkendu, xoten,

Tutup yarliqni hemme janu ten.

Yana shehri ber -ber bilen erdewil, xelq riwayetlirige asaslan'ghanda üchturpanning erepche ismi

Turup xizmetide hemme janu dil.

**************************************************************

Kel i weizguy bir suxen saz qil,

Qilip qisse köte sözüng az qil. Qisqa

Ki yüz yetmish üch yil sekkiz sheher,

Xelq üstide tapti menching zeper.

Bu muddette menchinglar, qalmaq sorap,

Reiyetni qildi ular bek xarap. Puqra, xelq

Kétip ilgidin shunche muddet ötüp,

Xojamlargha keldi pelek chörgülüp.

Kétip atmish beshte qalmaq tamam,

Ki yüz sekkizide bu menching modam.

Jahan'gir kélip eyledi jenggi sext, qattiq jeng

Bul kashigherde qaldi hemme taghu - text.

Yana qildurup kalla bilen munar,

Bu kashigher zéminigha kélip üch qatar.

Qachip kettiler yaydagh atqa ménip,

Bu altun, kümüshni menchinggha bérip.

*************************************************************************

Péqirgha dédi birnechche yari xas,

Neche ehli bezmi jawahir shunas.

Qilinsa bu jengnamini bir kitab,

Oqughan ishtkenler tapqay sawap.

Ömürde baqi yoq, bu pani jahan,

Qalur dehrde ushbu nam - nishan. Dunya

Özüm hem qéri, ajizu - bi qobul,

Mizajim zeip erdi tebiim molul.

Bu söz nezim qilghunche yoqtur jamal,

Bu zéhnim paramush özüm ken'g lal. Paramush = untutqaq. Ken'g = gacha. Lal = tili kalwalashmaq

Sözümde ger bolsa sehwu, xata,

Boluptu kerem birle qilghil ata.

Kitabimgha qoydum " zeper " name at,

Tizim nezmige sözni baishqat.

***********************************************************************

Kel i weiziguy eyligil rawiyan, nesihet qilghuchi. Riwayet qilghuchi

Qilip aqsudin bir dastan.

Buzulmish bir waqtida shehyar, kucha,

Kuchardin xuruj eyledi bir xoja. Qarshi chiqmaq

Bu amban ishitti bir yengligh xeber, shu chaghdiki menchingning bir ambili

Ichige toshti uning bir shuri sher. Teshwish

Hékim begni qichqir, dédi shul zaman,

Qarangghu közige bu roshen jahan.

Didi, i sayid beg ilajini qil,

Bayan eyle bizlerge roshen delil.

Chiqiptu shu künlerde bir shiri ner, erkek shir, batur meniside

Baraber bolurgha qéni yaxshi er.

Mabada chiqip bay we sayramigha,

Kélur aqsugha sübhidin shamigha.

Yighildi hemme ehli serdari chin,

Kéngesh - meslihetler qildiler anchunin.

Ki darin ghalday daluyesi,

Fiye, chingsha yün, zungya wu shoyesi.

Hékim ishik'agha, ghezinichi, shang bégi,

Bu ishghulu diwan, mirab ming bégi.

Kélip bir tereptin chérik ambani,

Bu söz chin mudur, barmudur yalghani.

Bu amban daluye chérrik xumes,

Bu tashlang boluptu héli nan yimes.

Kélip bay sayramda chérik yighar,

Ular pasha erdi bolup emdi mar.

Bu onbash bilen qoshtay yanjidin,

Bu neyput, dabanchi, shaxtura kanchidin. Yuqarqilar bay nahyisidiki yer namliri ــــ tayyarlighuchidin

Dédi xunrizler kelse leshker yighip,

Baraber bolur aldigha kim chiqip.

Dédi sayid beg ilaji nedur?

Bu eyghan sözüngning jawabi nedur?

Bu qurban bilen eybawang - eyyup qéni?

Bu ziwaziler yoq qiliptur éni.

Bu tun'gan bilen chentu boldi shérik,

Ular emdi qoymaydu bizni tirik.

Eger aqsuda bolsa eywang hayat,

Qilur erdi bizni ghemdin nejat .......

Bu nenlu we bachingda jungwang idi, jenuptiki alte sheher. Sekkiz sheher

Bilishlik ejep turpe dana idi. Ajayip

Béjin'ge bérip xanni körgen özi,

Ki tupraqqa aghushte aydek yüzi. Bulghanmaq

Ulugh xanning aldida köp iitibar,

Ki chin köngli birle idi bizge yar.

Béjinde bolup jungshi xan qildi yad,

Ki duwang aka eylegen iltipat.

Ki shangyung eni tutqan erdi erz,

Idi sahibul eqil sahip temiz. Sahibul eqil = eqil igisi sahip temiz = perq qilghuchi dana

Ki xandin kélip xalte sawghesi,

Kélip yanbudin ottuz altisi.

Kiyimlik kilur xan'gha kuchung tawar,

Ki chong wanglighi pisse wu tajidar.

Bu tungchi uning qeddeni bilmedi,

Bu chantu dédi, közige ilmadi.

Ki xan qashida erdi dana wezir,

Bu mensep bégige idi destigir.

Bu kelgen xetni oqup ashkar,

Bular hemmisi yighlaship zar- zar.

Bolup jem'iy ular bardi butxanege,

Sirin eytmamadi belki hemxanege.

Hemme ushbu matemde tutti aza,

Bu ghem - qayghu endishe boldi ghiza.

Hemme buz igin bilen matem tutup,

Sama saldi goyaki ittek hulup.

Bu ölgenler heqqide pojang atip,

Bu darinlerning emdi bashi qatip.

Eziz xan bilen changlung janin qéni,

Bu duwang bile shangxung, tungchi qéni.

Bu ötkenlerni yighlaship qildi yad,

Misali bu kohne jahandur rabat.

Ezeldin dédi bu jahan biwapa,

Bu ömrümde dölette yoqtur wapa.

Nedur yighlamaqtin bizlerge sod, payda

Jahanda hemme boldiyu hem nebud. Bolmidi

Ki eywanggha qilip erdi adem séni,

Tapip tajliq aldingiz textini.

Bolup erdi kashigherge qutluq hekim,

Bu yengligh bolalighan emes hichkim.

Bu döletni eywanggha xizmet qilip,

Dédi taptingiz manga izzet qilip.

Ulughlargha xizmetni qilghan kishi,

Bu yengligh boluptur ining kaj ishi.

Bu amban hékim bekke qildi soal,

Soraymen dédi eytingiz bimalal.

Dédi i hékim beg atang kim idi,

Ne yerdin bu mensepni tapqan idi.

Hékim beg atasin qilalmay bayan,

Jawabin bérelmey baqip her qayan.

Bashin irghatip qashin tewretip,

Bu amban külüp ul zaman söz qatip,

Dédi i sayid rastini angladim,

Hékimliqni bashtin sanga shangladim.

Dédi hékim beg xudaning ishi,

Hejep kajgundur pelek gerdishi.

Bu darin hékimni qilip imtihan,

Bilurmen dédi rastin qil ayan.

**************************************************

Kucharda atam erdi sheyxi mazar,

Qelenderchilikte yürüp xaru - zar.

We lékin seherlerde bidar idi,

Hemishe mazarlarda yighlar idi.

Hüner yoq, atam erdi bir namurad, bextsiz

Minerge tapalmay éshek birle at.

Térilghu qilurgha qéni yeru, su,

Kulani kiyip der idi hoyi ho.

Ki aram alalmas idi bir selim,

Qolida hasisi yénida chilim.

Ishi dayima beng, tamaku chékip,

Qolida rawabini naxun chékip. Tirnaq bilen chékip

Oqur erdiler ashiqane ghezel,

Bu yengligh yaratmishin ani lem yezel. Xuda

Bashida kulahi qolida sota,

Köngülde xudagha qilip ahu wah.

Bu darin'gha eyni atamgha yoq ish,

Ki méhnet bilen ötküzüp yazu - qish.

Sayid beg qilip sözining rastini,

Yoshurmay körüp erdi jan dostini.

Bu amban külüp barche turghan sipay,

Tizigha qaqip eydiler hay - hay.

Ki bizlerge qildi hékim rastliq,

Dédi rastliq merdi shahbazliq. Yüreklik, batur

Xudayim padishahni gada,

Gada gahida eyligey padisha.

*****************************************

Kel i noktedan bir suxen saz qil, noktedan = zérek, eqilliq suxen = söz

Qilip destan qisse aghaz qil. Bashlimaq

Atasi sayidning idi toxti shah,

Memet taji bekke idi ol tagha.

Kulani qoyup keydiler mozani,

Körüngkim bu bed esli mey gozani.

Anasining ati bi bi rabiyedur,

Teleydin özi meqsidi keibedur.

Özi penchi waqit daima sewm idi, penj waqit = besh waq, namazdin kinaye sewm = roza

Kéchilerde bidaru binewm idi. Newm = uyqu

Ataning duasini qildi qobul,

Xudayim ata qildi ikki oghul.

Qutluq beg, sayid beg bu ikki hékim,

Bolup shahliq textide musteqim.

Atasi bolup kashigherde wapat,

Anasi yürüp erdi ölmey hayat.

Ki hakim bolup aqsugha shah sayid,

Iudadin bolup bexebe shum pelide.

Ichip ker küni orda ichre araq,

Ki meyxadeliq birle tom - taraq. Haraqkeshlik

Zinawu zalaletde pisqu pujur, zalalet = azghunluq pisqu pujur = exlaqsizliq, buzuqchiliq

Yétishti axiri dewletke putur. Ziyan

Tapip her küni orda ichre jalap,

Jalap bilen yeydu taamu kabap.

Namazu niyaz birle yoqtur ishi,

Bolup zulmi naheq ining qilimishi.

Qilip ashkare bu pisqu pasad,

Mataiy sherietni qildi kasad.

Bu sher'iy seribige boyun tolghadi,

Ezizane aqsu uni qoghladi.

Anasi nesihet qilip yighladi,

Digen sözlerini qobul tutmadi.

Yoq erdi hékim begde desturxan,

Rézadur eger nan üchün chiqsa jan.

Özi tünde xuy pasiqu hem béxil, xuyi yaman

Xuyi peyli manendi ebu jehil. Manendi = oxshash, ebu jehil = yaman bilen nam chiqarghan adem

Nesihet qobul qilmadi shah sayid,

Bolup ali merwan ali yezd, qedimdiki zalim padishahlarning ismi

Eytip bi haya seg xojilargha oq, ish

Bu tehqiq bilingdin - imani yoq.

Kel i moktedan üge sözlerni qoy,

Kéngesh meslihetke qilip joste joy.

Didi jungshi boldi ilaji nedur,

Eger xoja kelse urushmaq kérek.

Bu janning bariche urushmaq kérek.

Hékim beg dédi özüm jengchimen,

Yéghi bolsa rustem weya tehimitidin. Düshmen

Qarap eydi amban'gha siz ghem yémeng,

Alur aqsuni ushbu ishingizdin démeng.

Bu shehyar, kucha kichik bir qel'edur,

Uningdin ne endishe ne wehimidur.

Bu az xelqiniki jughi qanchedur,

Kéledur bu yerge jani nechchedur.

Tagham kashigher textide hökümran,

Kzüm aqsugha padishahi zaman.

Tapip xujani men özüm jeng qilay,

Jawabin bérip men uni teng qilay.

Hemme kashigher, yarkendu, xoten,

Bu xan yarliqini tutar janu - ten.

Ular yarliship berse bizge chérik,

Bu düshmenlerning birsi qalmas térik.

Iledin yétip kelse qalmaq solun,

Su üstide bolghay ular bir quyun.

Béjin'ge yétip barsa ushbu xeber,

U yerdin yétip kelse chérik eger.

Eger chérik kelse bu lenju, shiju,

Dédiler yéghi bir terepke qachu.

Yéghilsa eger leshkiri bi garan, nahayiti köp

Qutulmas bulardin qachip héchqachan.

Bu turpan qara sheher, ürümchi manas,

Bu yerde chérik heddidin béqiyas. San - sanaqsiz

Xeber anglisa bizge leshker kélur,

Bu shehyar kuchaliq ne yerge barur.

Sayid beg dédi höddeni men alay,

Bu düshmenlerning janigha ot qalay.

Bu darin tizige soqup shul zaman,

Bolup manjular xudemu shadiman.

Dédi u hékim begke tutqil haraq,

Ichip bade mest boldi tomtum qaraq.

Bu matem ishin arqigha tashlidi,

Bular qayti bashidin oyun bashladi.

Bu amban qoligha alip badeni, haraq

Ki tanlap hékim beg digen sadeni.

Bu darin hékim begke tutti haraq,

Sayid beg dédi manga közü qaraq.

Séning bar iken munchilik himmeting,

Shijaet bilen bar iken gheyreting.

Özüng sen ulugh xan'gha layiq kishi,

Baraber bolalmas sanga héch kishi.

Bu amban qilip dembe dem iltipat,

Yétip xizmeting, xan'gha hem xanezat.

Hékim beg qopup anchinan mürkidi,

Ayghin quchup xosh bolup yighladi.

Hékim beg özi merdi shehbazdur,

Chérik neyisige kümüsh azdur.

Bu sanglarda ashliq qaliptur sasip,

Yéghi kelse bizni mubada basip.

Kökerdi bu ashliqqa, tüshdi méte,

Bu kelgen chériklerge qandaq yéte.

Sasip ardin chiqti ashliq eriq,

Yémek töhpe bolghay qiriqtin - qiriq.

Hékim beg dédi yurtda ashliq tola,

Toladur bu aqsuda qoy we kala.

Chérik jelbesi yambudin yek hazar, bir ming

Ining korlangi bolsun on ming taghar.

Bérey ikki ming at, besh ming kala,

Bu jungshi digen yurtqa kelgen bala.

Ki ming miltiqu yette yüz oq yana,

Töküp xanidanini ol bi haya.

Ki bir ming qilich, alte yüz neyzisi,

Peqirning ulugh xan'gha dur junglesi. Sadaqetlik. Qarighanda xenzuchidiki 忠 xétigha teqqas qilin'ghan oxshaydu (yollighuchidin)

Bu teypo bilen altimish zembirek, top - zembirek

Xezinemdedur herne bolsa kérek.

Bérey yette ming mal, besh yür shutur, töge

Ki bir ming éshek, tapqanim ubudur.

Chérikning eger bolsa her kem kusi,

Bérer sayid hékim dozex gundisi.

Hékim beg bu sözlerni éytqan haman,

Bu amban bolup xurremu shadman.

Xet eylep séni aqsugha wang qilay,

Yene beysewu tajiliq shang qilay.

Sanga aqsuning mülki bolsun jasaq, birer sheher yaki rayonni birer kishining namigha ötküzüp bérish

Qilalmay ötüp erdi ehmed izaq.

Qisarsen leel jungsi marjanidin,

Ki keyshek taparsen ulugh xandin.

Qilishti bular anchinun koptiguy,

Hékim beg dédi aqsuning shehiri oy.

Sheher pestedur ushbu derya égiz,

Nichüktur bu ishni xiyal etsengiz.

Qoyarlar yéghi kelse suni achip,

Sheherde turup berse qilghay qebel, qamal

Chérikni alip men chiqay dermehel.

Chérik birle sayram, qizilda yatay,

Ki tangshin qilip yolarni baghlatay. Bu belkim xatirjem qilay digendiki 放心 digen söz bolushi mümkin, esli eserde tangshin dep élin'ghan.

Yéqip xuyzani bay, sayramdin,

Tosup aldini shaldirang taghdin.

Yéghini alurmiz suni bermesek,

Ki tangshin qoyup arqidin eplesek.

Qilurmiz ani teshnelikte hilak,

Tomuz künliri bolghusi sine chak.

Hékim beg qilip sözlirini ada,

Bu teizim tawazuini qildi bija.

Bu amban turup irghitip bashini,

Töküp ebir baran köz yashini.

Séningdin kélur bizge köp yaxshiliq,

Dégen sözliring yaghu - süttin illiq.

Bu amban dédi barma mendin yiraq,

Judaliq otida chékip ishtiyaq.

Bu beglerde yoq sendiki étiqad,

Bu tun'gan xunrizi bi étimad. Xunriz = qan tökküchi bi étimad = ishenchsiz

Chérikni alip barma sayram siyan,

We lékin aramizda tun'gan yaman.

Érursen méning ten ara quwwetim,

Ki ghem künliri munsim olpetim.

Irursen ténim ichre aram jan,

Buzuq külbem ichre yéngi méhman. Kichik öy

Jahan baghi ichre achilghan gülüm,

Qepes ichre sayrighan bulbulum.

*******************************************

Dédi siz baring emdi ishlenchi xam,

Turupdur qilur ishliring natamam.

Ikki yol toghamida yolda yatip,

Tosup aldini kelgenni atip.

Sayid beg urup anchunan lapo qap,

Bu amban qilip cheshmesini sirap. Bulaq

Bu amban dédi sheherde tun'gani bar,

Eger bolsa shoxeyze tun'gan'gha yar.

Buzulsa sheher bizge dishwar sext, bek qiyin

Kétur ilkimizdin dédi taju - text.

Bular eylediler chérikni shumar, sanaq

Bu qalmaq, menching dused yekhazar. Ikki yüz ming

Musapir, mujawir idi yette yüz,

Bu xeyli sipah erdiler ikki yüz.

Miraxor, bakawul, burchi, öychisi, ashpez

Yene naghra, karnay - sunaychisi.

Kötertip bu künlük tugh we elem,

Chalip aldida naghra naqqara hem.

Bu perrash otunchi bilen chaychisi, körpichi

Hapizlar kélip bir toqquz neghmisi.

Hemme hörpeger xelqi ehli bazar, hünerwen

Bolup manju, yerlik bazi sehazar. Üch ming

Chériki aning mingdin oshuq,

Uning arqisidin toshubdur toshuq.

Bu sükü qimarbazni yighdi taman,

Kiyerge igin jabduqi erdi kam.

Tömürchige neyze qilich ettürüp,

Eger etmise bashigha teptürüp.

Höküm qildi bergil tömür ya kömür,

Dédi ustalar zaye etti ömür.

Qazanchigha quydurdi qirliq chomaq,

Hemme jabdughi pütti yoq at - ulaq.

Hékim beg dédi diwan'gha at chaping,

Eger bermese gerdenige yaping.

Ne yerdiki at bolsa aldi talap,

Yürüp doghilar öymu - öyni bulap.

Sheher ichre héchkimde at qoymadi,

Haramzade seg pul élip toymadi. It

Qimarbazlargha berdi atni alip,

Xalayiqlarni yighlatip qaxshatip.

Yamanlarni yighdurdi, ketti yaman,

Yamanlar kétip boldi aqsu aman.

Dédi aqsuni bermegeymen qoyup,

Turupmen bu waqitlarda jandin toyup.

Eger bu buluq kelsa shehyar kuchar,

Méning leshkirim bardur sedhazar. Yüzming

Bu amban dédi sheherde tunggan tola,

Bérikip yoq etsek moni ewwela.

Bu xuy - xuylarning her biri shiri ner,

Biri qanche xelqni qilur zir - zeber. Astin - üstün

Dédi sheher ichini biseremjan étip,

Chérik bilen jamgha yürüng ezim étip. Qest

Sayidbeg bu ishqa ne tedbirdur,

Bilalmam ne chare, ne teqdirdur.

Hékimgha dédi körseting meslihet,

Qayu ishta bolghay manga eminiyet. Tinchliq

Bu amban dédi aylanbidur bashim,

Xiyal eylesem közde turmas yashim.

Kéche bolsa emdi manga uyqu yoq,

Bu sinchay, tamaku bölek töhme yoq.

Kikirtektin ötmeydu emdi ghiza,

Tirik yürgenimge bolup nariza.

Köngül xoshluqi üch balam, tetiyim,

Ki bundaq kélibdur méning teleyim.

Bu darin bu sözni dédi yighladi,

Ölümge özining bélini baghladi.

Hékim beg dédi eyledim bir xiyal,

Bu xuyxuyni emdi yoq etmek mahal.

Bu waqtida chérik bizde bek azdur,

Bu tun'ganilar merdi shahbazdur.

Hékim beg dédi nechche kün sebir éting,

Jahan tinchliqtur sheherde yating.

Dédi eyligeymen bu ishqa ilaj,

Munga serp étey qanche bolsa xiraj.

Sanayli bu tungganlar qanche bar,

Bu menchinglini eyligeyler shumar. Sanimaq

Bulardin alip hiyle birle eded,

Ki bizler turup sizge qorqmaq nehed.

Bu shanglu imamigha qildi jaka,

Yashni ukam dep qérini aka.

Sanap ötküzüng xelqingiz nechche bar,

Ki bir - bir ani eylediler shumar,

Bu toqquz yüz ottuz yette erdi kubar. Chong er kishi

Hékim beg dédi amban'gha siz shük turung,

Ki himmet qilip boshumay bek turung.

Dédi bu sheherde urushmaq yaman,

Bolurmiz dédi ya uyan, ya buyan.

Dédi munda bardur bala - barqamiz,

Bu tunggan bilen sülhi qilsaq bolur,

Anga yaxshi eytip yarashsaq bolur.

Dédi ushbu newbet sözümge kiring,

Bu tunggan bilen ehdi peyman qiling.

Dédi sülhi qilsaq bolursiz aman,

Bu ishda dédi yoqtur hichbir ziyan.

Ilidin yéter bizge nurghun kömek,

Nechche kün dédi sebri qilmaq kérek.

Ghenimet turur nechche kün bizge jan,

Tapilghay hayat bolsa yüzming jahan.

Bu darin dédi sen ata, men bala,

Ki bolghil dédi men ine, sen agha.

Ishitti bu ambandin ushbu jawap,

Kélip qash atip turdi bashin silap.

Herni ishni qilursen üzeng bil dédi.

Özengning xiyaliche qilghil dédi.

Bu shanglu imamigha bu söz dédi,

Bu sülhi qilishmaqni meqqul dédi.

Bu darin quyup berse sizlerge chay,

Dédi sülhi qilsaq bolur hay - hay.

Kéngeshti bu tunggani berdi jawap,

Urushsa ikow sülhi qilmaq sawap.

Béjin xelqi xuyxuylar bolsa yarash,

Ezeldin ikulan irurmiz qayash.

Sheher otrasida dédi bu maza,

Bu shingrin özi eyligen xaniqa.

Ki sizning üchün nezrini men bérey,

Tüney bir kéche xaniqagha kirey.

Atamdin qiriq malu, sekkiz kala,

Dédi red bolur bashqa kelgen bala.

Ki ming jing gürüj, jem'iy yüz jingche yagh,

Qalargha otuni yigirme ulagh.

Nani ikki ming, besh taghar sebzesi,

Peqirning budur ataghan nezresi.

Ulugh dashqa salsun kala birle qoy,

Bu pokshkalu quymaq bilen yédi boy.

Yighildi bu tungganilar xasuam,

Bu shanglumu ezzinliri hem imam.

Bu eilem bilen muptiyu hem xetip,

Bu qazi muderris bilen muhtesip.

Bu ishan xelipe muezzin, imam,

Hemme chong - kichik ehli qowmi temam.

Yighilip hemme jem'iy xeyli supah,

Bu sülhi ishigha dédi merhaba.

Ki sorun qilip tarttilar abu - ash,

U duxeyli bir - birige boldi yarash. Düshmen guruhi

Sipare oqushti hemme qarilar,

Hemme pazilu mutteqi hajilar. Pazil = bilimdan mutteqi = özini pak tutquchi

Tilawet qilip beidi xetme dua, duani tügetkendin kéyin

Tutup ehdi qildi kalami xuda.

Bu tungganlar bilen manju qildi ehd,

Qutuldi bu ghemdin heme ehli derd.

Bu qari alip nezri yüz ser kümüsh,

Kümüshtin xosh bolup qildi jush.

Bu amban yürüp emdi budxanege,

Yétip bardi yerlik setemxanege. Butxana

Bu ghalda yu daluye birle niyun,

Pichirchi, piye, zungyawu, chingshayün.

Chérik ambani birle daluyesi,

Yene bashqa shoya we ma luyesi.

Bardi butning aldigha turdi qatar,

Dédi epu éting bizdin ötse xata.

Ki but irur heme butdin eziz,

Yiken üstige chaplaghan bir séghiz.

Bu text üstide hemmesidin belend,

Idi qeddi süretde hem serbelend. Béshi égiz

Bashi erdi günbez, aning aghzi ghar,

Ikki bazusi erdi shaxi chinar. Bélek

Salin'ghan qosaqi aning yamidek,

Misali ikki közi jamidek.

Tawana özi, yüzlaridur qizil,

Qizilliq irur sirlaghan abu gil.

Bashigha qoyup erdi zerrine taj, altun

Bu but bi majal olturup nailaj. Küchsiz

Anga tebiet eylegen bir saqal,

Turar nechche but aldida payimal.

Bu butlar turubdur bu öylerde zich,

Tégige aning tizghali puxte xish.

Muni sirlaghan ögzesidur égiz,

Bu öy yoq zilche ya kégiz.

Bu öylerning ichide égiz - pes supa,

Yana töt terepte égiz kursi ba.

Qoyubdur supa üstide katta text,

Turubdur bu text üstide yérim text.

O shul but irur hemme buttin yoghan,

Bu günbez mesellik irur new jawan. Yash

Nechesi aning olturup kursida,

Nechesi yana yandaship yanida.

Birige biri oxshamas yangzasi,

Qolida tamaku bilen ghangzasi.

Berehmen qoyuptur, bu butni baqar, butxana sheyixi

Qéni baqqani ach qoyubdur bakar.

Turup aldida, beizisidur öre,

Bu chong but dédim hemmisige töre.

Hemme but dédim qanchedur i tagha,

Dédi si shi chi ya dédi si shi ba. Si shi chi = 47, si shi ba = 48

Bu butlar turubdur hemme teshne, ach,

Bedhine igin yoq hemme yalangach.

Ki hich tühme yoq sangza, jing momasi,

Ki yoqtur kégiz, yotqan - körpesi.

Körünmey öyde chögün ye qazan,

Bu ashliq bilen renggi bolmish xazan.

Yoq irken uni, yaghu ashliq tülük,

Hemme qoshnidur yoq özide mülük,

Zimistan soghuq butlar qandaq qilur.

Nechesi öz ornida tonglap qalur.

Bular chong - kichik butqa yighlar iken,

Baqalmay bu butlarni qiynar iken.

Putida uning erdi zerin kepish,

Qoyup aldigha nechche türlük yémish.

Bu nuqli pataza bu qendi gézek, shékerdin yasalghan yémeklikler, menpesiler

Turar kursi üstide u bir kisek.

Birsi zémistanda yalghup yatar,

Birsi qopalmay talghup turar.

Bulubdur didim ushbu but nan yimes,

Bu manjuligha tish yarip sözlimes.

Yimishke qarap baqmidi bir qiya,

Uyatchanmikin qildi eldin haya.

Bu qattiq yimishke tishi ötmidi,

Didim bu jehettin qarap baqmadi.

Bu nuqli nabat birle qoydi ürük,

Ani hem yimey olturar bu ölük.

Ölüktur dise olturadur qarap,

Yene bir qolida yüzini silap.

Aningdin bölek bardur nechchesi,

Bu butning irur ebri we nebresi.

Bu butdin yiraq olturuptur biri,

Bu dejjalning zishti ruydur türi. Yüzi set

Quchaghida dur süt émitken bala,

Muningdin bölek özge butlar tola.

Béli xem bolup hem arqamish bashi, pükülüp

Ki yighlap turadur aqadur yashi.

Bu but xatundur ya we ya dellisi,

Qérining yanida turar pellesi.

Bu chong but olturupdur qarap,

Olida balasi béshini silap.

Bikardin bikar yighlamas bu xatun,

Salargha kigiz yoq, qalargha otun.

Didim ushbu but namrat but iken,

Munga gör kibenlik ikki at iken.

.atigha tapalmaydur arpa - béde,

Ki tonglap qalibdur turar ornide.

Yimeydu bu at ot, saman ya boghuz,

We ya ornidin tebrimeydu honuz.

Bu butning yimekke yoq erken ashi,

Ölübdur bu xizmette turghan kishi.

Bu butta körünmeydu buyi sapa,

Qilalmas didim hich kishige wapa.

Julusida turghan bu ikki siyiz,

Kiyerge igin yoq, salargha kigiz.

Aning renggidin ash yigen teri yoq,

Turadur öre murde bar, qebri yoq. Ölük

Buraw eytadur ushbu but renjidur,

Yurt munji leqwawu palenjidur.

Qulaghi ishtmeydur, közi besir. Qarighu

Tebibke hili olturadur muntezir.

Ki ishide boluptur hili bu késel,

Kebuter kababi, buyurdi esel.

Tebibning özi merdi dana kérek,

Didi molla sidiq tawazu kérek.

Bu butning ushullar jazasin bérur,

Kélip sherbettin ki mukasin bérur.

Éghiz burnigha ömüchük tor kirip,

Burun - aghzidin janu- janiwar kirip.

Tutup bashida qarlighach ashiyan, uwa

Haya qilmayin bashigha sangqaghan.

Bolup bash - közi janu - janiwar poqi,

Bu - ajizliqi, quwwetining yoqliqi.

Turar derwazisida ikki yasawul, xizmetkar

Bu heybet bilen chaghlamang siz usul.

Körersiz omudini tenglep turar,

Sorabraq kiring bashingizgha urar.

Kel i oktedan dey bu epsaneni,

Bu ambanlarning ehdu peymaneni.

Qoyup jozani joza üstida kat,

Anga neche qur tizdi nuqile - nayat.

Neche atu qoylarni keldi tapip,

Soyup chawasin qoy bashigha yayip.

Berehmen turup qichqirip wang - wang,

Yaghachni bu changgha urup jang- jang.

Oqidi özi resimiche bir ghezel,

Ki yighlap bu amban digen lay ghezel.

Bu jangdin chiqip nechche türlük sada,

Bu menchinglar köp yighliship bi iba. Tartinmay

Poyup pingzani joza özre qatar, koza

Tizip jungzani qoydi nechche qatar. Rumka

Qoyup pingzani jungzasigha sharap,

Tizip jozagha qoydi nuqle kabab.

Bu kaghezni köydürdi pojang atip,

Bu but aldida yighladi düm yatip.

Hemme turdi bashidin kulasin alip,

Qarap turdi saetche bashini salip.

Alip butning aldin ichti araq,

Aning ehdu peymani budur sayaq.

Bu ghem - qeyghudin köngli diljem'i bolup,

Tawazu bilen gerdeni xem bolup. Égilip

Bular boldilar xudemu shadiman,

Nechche bular yatti emnu - aman.

Bu amban hékim begke söz bashladi,

Dédi halitini, közini yashladi.

Dédi i sayid beg qilay sizge erz,

Turuptur manga yette yüz yambu qerz.

Hey ayda ikki yambudur liy cheni, ösümi

Nichük eyleyin kelse mey - mey chini,

Bu mensep üchün pul alip xerjledim,

Bu jingshi bolarini men bilmedim.

Méni her küni yambuni dep tutup,

Xiyali méni ketküsi xam yutup.

Pul aldim ani bolmadi soqqani,

Ki amban qoyubdur ani baqqani.

Bu tapqan pulum yambuning léchini,

Téxiche turubdu aning bingchini. Desmayisi

Uruq - tuqqanim manga burén bolup,

Bu mey - meychi aldida kurin bolup. Méhman

Köngül xoshluqi tetiyim üch bala,

Bala üstige emdi keldi bala.

Bu derdimni kimlerge izhar étey,

Disem bash alip bir terepke kétey.

Sayid beg didi qerzdin ghem yimeng,

Manga didingiz hich kishige dimeng.

Hakimliqqa ming yambu berdim peqir,

Ki sizge bolurmen yene destigir. Yardemchi

Bérurmen bu shehyar, kuchadin alip,

Bérurmen dédi aqsuluqqa salip.

Yighini yoq ketseng bolur ewwela,

Kucharda xezinem, depinem tola.

Eddedin tola wang bégimning puli,

Irur shah ol, men aning bir quli.

Bu ghem - qayghu endishe qilghan bikar,

Didi qerzingiz bir bulungdin chiqar.

Bu ishtin yémeng zerre endishe -ghem,

Manga eyturung bolsa bir nerse kem.

Qilali bushingrin bilen emdi jeng,

Ki hernerse tapsaq arimizda teng.

Bu ambanning aghzi qulaqqa yétip,

Yene burni manglayidin aship.

Uluq xanning aldida bar abroy,

Bu jungshi ishghe qilip justujuy. Istek - soraq

Bu jamdin ériimey xet eylep turung,

Bu tangshinda tutqani baghlap turung.

Bu daloye boldi sanga hem seper,

Zérikmey barursiz bu nari seqer. Dozaq oti

Diyishmey ikow hich söz qalmidi,

Bashidin julasi alip münggüdi.

Qilishni bu amban bilen xeyriyad,

Bu yamun ichidin chiqip xeyribad. Yaxshi bolsun

Chaliban tebel naghra neqqareni,

Beja keltürüp resmi shaheneni.

Toshup aldigha menching leshkiri,

Özin chaghlaship shirdek her biri,

Bular keynidin yürdi qalmaq, solun.

Atishmaq, chapishmaq anga bir oyun.

Yürüp keynidin endijan, kashghiri,

Bu qilghan ishi sher'idin tashqiri.

Musulman eger bolsa düshmen'ge yar,

Jehennemde bolghay aning orni nar.

Bu axunu, eshrep, xelpe, imam,

Hemme beg bilen jümle ehli kiram.

Qilip neghmichi neghmini üch qatar,

Bu nexshi ghezelni oqup nechche bar.

Chiqip yar bashighe hemme amu xas,

Sheherde kishi qalmay hazelqiyas. Shu yosunda, shundaq

Elem, tughu, bayraqu künlük tutup,

Sayid beg barur ghem bilen qan yutup.

Bu shahning bashigha yétip bu elem, dert

Elemdin pulem ellig alti elem. Bayraq

Bu yengligh qilip debdebe we es'ese, daghdugha

Muradi aning aqsuni xam yise.

Chiqip yar bashigha heme dostur yar,

Qolida tutup yarini ketti yar.

Qilip elwida jayigha yandi yar,

Piraqida eytur idi yar- yar.

" köngül üzmeyin yardin ketti yar,

Seperge barip kelmedi yar - yar.

Köngülde piraqu otung bar - bar,

Koyungda nétey yighlamay zar- zar"

Chiqip aqsudin yettilar jamgha,

Turushti oyun külke henggamgha. Bir ishni bashlimaq, soqushmaq.

Bu jangpang qoyup chöresin qang soqup,

Jisekchi jisep jing bilen jang soqup.

Pu tüshkün qonalghu aning ghewghasi,

Bir ademni haydap ikki doghasi.

Yighip hörpegerlerni qildi bazar,

Ikki dawzaning aldida ikki dar.

Bu suku qimarwazyürüydu sulap,

Yürüydu öymu - öy keldi elni bulap.

Éghillap kalani, qotan birle qoy,

Qimarwaz jalaplargha her künde toy.

Ki tangshin qilip barghani her qayan,

Ki bashqunchiliq qilsa qizu - juwan.

Qoyup arpa - bughdaygha leshkerler at,

Aning erzige yetmey qilsa dat.

Sürük bile ilqini keldi sürüp,

Talashsa ani baghlatip öltürüp.

Ki dad eyligenni asip dargha,

Ani yem qilip qarghawu - sargha.

Boghum tutmighan maysilarni orup,

Atigha bérip atni baghlatturup.

Aning oynishi her kündur qimar,

Kéche - kündüz aldigha neghme- nigar.

Eger bar bolsa her jayda loli jalap,

Ani keltürüp ichti jami sharap.

Bu tangshin musulmanni kelse tutup,

Bu menchinggha baghlatip öltürüp.

Hem epyun chékip beng bilen bozeni,

Jalapni qoyup, tapti meyguzeni.

Bu betbext lein sher'ini tutmadi,

Chaqlighan töshük yer yutmadi,

Bu tangshin qilip ikki yolgha qarap,

Sayid beg bu jangpangda yatti marap.

+++++++++++++++++++++++++++

Yili mar erdi mahi oshur, yilan yili hoshur éyi

Didi emdi peymane tolsa tashur.

Xojamgha besharet bolup ol zaman,

Bolup chong - kichik xurremu shadiman.

Ki yarligh tüshüp rashidin xandin,

Kuchardin chiqip seyd burhanidin.

Besharet xojamlargha meghrip sari,

Ulugh pishening shirliri her biri.

Bu shehyar, kuchardin yighilsun tamam,

Ghazatqa baradur hemme xasu - am.

Bu nöbet öyde kishi qalmasun,

Kishi nöbitige kishi barmasun.

Yighildi bu leshkerler hedidin puzun,

Hemme zewwqu - shewq bilen bile mestu junun. Bu yerde küchke tolup meniside

Mazargha yighildi hemme chong - kichik,

Hésablap ani qildiler bir pitik.

Seyd rashidin xan'gha hem taju - text,

Kuchar shehiri boldi anga paytext.

Bular meshweret qildilar anchünin,

Ki pikir eylediler beseru yesin. Ong - sol

Qara sheher turpanda menching tola,

Bu aqsu terepte musulman tola.

Dédi aqsuni destigir eylisek, tayanch, panah, baza

Muzattin bu menchinggha yol bermisek.

Didi aqsuni biz alarmiz asan,

Didi özgiler barghusidur qayan.

Bu leshkerler bölundi bolup sulsigir, üchtin bir

Ikki kohna turpan, biri erdewil.

Hésabida leshkerni qildi eded,

Yana ming bash sed bashi pan sed.

Bu pinjah bilen onbéshi, qur bashi,

Miraxor, diwan, dorgha we top bashi.

Aning üstige dadxah xelpesi,

Jahanni alibdur aning ghelbesi.

Yene padi shep qoydi andin ture,

Seperge barip tale idin köre.

Bölündi kuchar leshkiri ikki top,

Bügür, korla we taki serhedi lop. Chégra

Alip bir tümen leshkeri bigaran,

Bahadur seyd ghazi is'haqxan,

Bu tahir xoja xajai wahidin,

Seyid walidin, xoja baha idin.

Bolup hem seer xuqai danial,

Uzatti hemexshu ehli ayal.

Bérip gheznedin nechche bayraq tugh,

Bu leshkerler öz ixlasidin qil quyrugh.

Bulargha bérip nechche türlük elem,

Yaragh jabdughi qalmidi hich kem.

Bérip gheznedin chipuwu zemberek,

Nechche tiwege oq dori ghem merg. Ölüm

Qélich, neyze birle miltiq - oqya,

Ulughlargha keydurup serupa.

Péqir namratlargha hem berdi at,

Aq öy chadiru barigah birle kat.

Bu leshker bolup misli bir kök tömür,

Ne dölet ghazat birle ötse ömür.

Ghojam aldida nechche xelpe töre,

Dobulgha kiyip olpaqu hem zire.

Chalip nechche jüp naghra neqqareni,

Sepid mohre karnay surnayini.

Bular yürdilar tebil shadi chalip,

Baruyadi heq birle alla salip.

Uzatti heme xishu qewmi qayash,

Mazar baghida berdiler abu- ash.

Qilip berdi beidaz xetme qur'an, kéyin

Seyd rashidin xan sahipqiran.

Bu leshker ishini qilip ja - beja,

Dua qildiler xan ghojam padisha.

Özi seyhe tartip munajat oqup,

Hemme yighlaship newhe peryad urup.

Yighi zar boldi chu ebri bahar, bahar yamghuri

Qiyamet bolup ol küni ashkar.

Atawu - anasi oghuldin juda,

Yana ayrilip méhriban ket xuda. Yéngi öylen'genler

Bu qowmi qérindash, igiche - singil,

Rizaliq alip bir - biridin behil.

Hemme yaru - dost qildilar elwida,

Didiler xuda yolida jan pida.

I axir ölermiz shehid, ölmesek,

Yigey qargha - quzghun eger kömmesek.

Eger tapsa imanini bakdurur,

Didi eslimiz xakdurur.

Shehidni didi murde emes hayat,

Bérilgey jawahirdin ikki qanat.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++
kel i weiziguy eylegil dawiyan,

Bu xatip xojamidinki bir dastan.

Hemme lawu - leshker bu xeyli sipah,

Kélip qutluq orda tikip barigah.

Chalip shadi tebli neqqareni,

Sepid muri, karnay, surnayini.

Chékip dumba - dumbanggha sewtu - sada,

Hemme chong - kichik didiler merhaba.

Mubarez erenler pighani taship, küreshchan erler

Bu leshkerlerning yatseyin tapshurup.

Bular kem - kusin rastlatip tapshurup.

Bulargha bérip nechche tughluq elem,

Bularni eded qildi sürdi qelem.

Bu leshkeri idi ikki ming yette yüz,

Özidin ishtip dédim ushbu söz.

Uzartip chiqip xan xojam padisha,

Baqip qiblige qildi andin dua.

Hemme chong - kichik yighlaship zar - zar,

Musibette bolghan kebi hazadar.

Ular qildi beidaz xetme dua,

Heme chong - kichik yighlaship elwida.

Dobulgha quyaq, jobbe hem oq yaraq,

Bular kök tömür boldi bashtin - ayaq.

Bu leshkerge mensebni teyinledi,

Ki her kün hésabini alghin dédi.

Bu leshkerge xatip jojamdur émir,

Ki sahqa osam axundur wezir.

Bu tali mirap boldilar dadxah,

Heme lawu - leshker qilip ezmi rah. Yol

Möhürni molla musa qari asip,

Bular arqadin keldi bir - bir basip.

Bolup pishi leshker bu rozi töre. Turshawul qoshun, aldin yürgüchi qoshun

Shehid boldi ejrini andin köre.

Kiyip jubbe - jewshen bu rozi qimar, sawut, tömür kiyim

Bolup kök tömür yolda dingma bolar.

Bu sayramdin molla musa xatip,

Bérur yol xéti xelqni bajlatip.

Kélur arqadin xelqning awazesi,

Ki alla diban qichqirur barchasi.

Qatildi bu leshker xojamgha kélip,

Sorap hal - ehwal pursish qilip. Ésenleshmek

Bu shehyar, kucharning sehrasidin,

Kélimiz didi sidqi ixlasidin.

Bular ezim étip yürdiler shaldirang,

Yürüng yol özre téz bolup aldirang.

ardin chiqip yürdiler chashtigah,

Bu sür'et bilen eyledi ezim rah.

Quyashqa bolup bu quyash rahber,

Quyash keynidin yürdi ehli seper.

Quyash boldi meürip sarigha nahan

Qizilgha yétip bardiler ol zaman.

Kün olturdi meghrip sarida qizil,

Qizilliq ichidin köründi qizil.

Dédiler bu yurtning atidur qizil,

Imaretning tupraghidur qizil.

Li derya aqadur, atidur qizil,

Yana abujari aqadur qizil. Shawqun, dolqunlash

Bu qiz hem juwanlar salahi qizil, kiyim - kéchek

Bu qizlar qaradur, ichidur qizil.

Qizilning ichidin chiqibdur qizil,

Qizilning bu turghan yéridur qizil.

Ani yürgüdüm bir matai qizil,

Qizilgha bu waqitta köründi qizil.

Qizil ketdi alem közümge qizil,

Aning hijride közde yashim qizil.

Qizil aqti etrapi boldi qizil,

Qizilliq qizildur sereshkim qizil.

Qizilgha tüshüp tiktiler barigah,

Hemme lawu - leshker bu xeyli sipah.

Bu sayramgha anglandi awazesi,

Bu sayram irur aqsu derwazesi.

Qizilda yar erken ulugh bir buzrukwar,

Qilich bughraxan ghazi atliq mazar.

Qoshuldi qizil kentning jem'isi,

Bu sheyxu, imam bashlighan mehellisi.

Yana nan - toqach, süt - qétigh, ot, otun,

Bala - barqasi heme eru - xotun.

Elip keldi nezri kala birle qoy,

Ani dashqa saldi qilip yédi boy.

Salip sehnige zilche birle kigiz,

Alip keldi nezri yene nechche qiz.

Dua qildilar qizlargha baqmadi,

Seper üstide qizlar xosh yaqmadi.

Qirmis bulaq xelqi hem pish baz, aldigha chiqmaq, qarshi almaq

Alip keldi haliche nezri - niyaz.

Yaylaqlargha nezri alip kelgen at,

Bu jabduq bile eylidi iltipat.

Xalayiqler qildi xojamni tawap,

Bolup bi gunah, tapti bolghay sawap.

Tawabidin kéyin beidaz xetmi qur'an,

Xojam ixtiyar etti sayram siyan.

Bar erdi sheher aldida len'geri, béket

Hékim beg ishige yurt serdarliri.

Bu axunu - eshrep, xelipe - imam,

Heme chong - kichik yurt xelqi tamam.

Kélur her tereptin bu nezri - niyaz,

Bashi at, kala, qoy, chamghur - piyaz.

Ziyaret qilip desti bey'et bérip, ittipaqqa kirmek, tewelik bildürmek

Qilip hal pursish nesihet qilip.

Chalip naghre, neqqare shadyaneni,

Nechche dashlargha dümledi shadeni.

Heme chong - kichikke bérip abu - ash,

Wida qildi meghrip sarigha quyash.