Xotunbaz Tumuchuq

（hékaye）

Seid Ehmed [Özbékistan]

Terjiman: Erkman

Bir zhurnalda «Xotunbaz Tumuchuq» dégen hékaye bésildi.

Hékayide némiler déyilginini qoyup turup, uni kimning yazghinini sözleyli.

Chayxanichi Elimet bowa xélila qérip qalghan adem. Newriliri shunchilik köpki, atlirini chaqirishni bilelmey Salini Weli, Welini Sali dep xatalishipla yüridu. Elimet bowa newrilirige qaysi chöchekniéytsa, buniéytip bolghan, dep jédel qiliship kétishidu. Shunga u özi chöchek toquydighan boluwalghan. Kenjiway, deydighan chöchek anglap zérikmeydighan newrisi bar idi. Chayüstide bolsun yaki ash waqtida bolsun:

___ bowa, daway, qéni emise chöchekéytip béring, ___ dep qeghishlik qiliwéridu. Boway bu dunyadiki jimiki chöcheklerniéytip bolghan, yéngisini toqup charchighan. U axir uyan oylap, buyan oylap bir chöchek toqudi:

___ bir bar iken, bir yoq iken, bir tumuchuq bar iken…

Aridin uzun ötmey néme ish bolup ketti eytawur, bir zhurnalda ashu«Tumuchuq»lapéytip chiqip qaldi. Boway shundaq qarisa özi toqughan chöchek hékaye bolup chiqiptu. Hékaye aptori ornigha Kenje Elimetow, dep yézip qoyuptu. Kenje bolsa Elimet bowayning bekla amraq newrisi, emdila ontöt yashqa kirgen. Ashxanidikiler«Xotunbaz Tumuchuq»ni rasa qiziqip oqup chiqishti.
Xeyriyet, bumu ötüp ketti.«Xotunbaz Tumuchuq»ademlerningésidinmu kötürülüp ketti. Emma aridin birer ay öte-ötmey gézitte«Xotunbaz Tumuchuq»serlewheside maqale chiqti. Gézit qolmu-qol talashta qaldi. Oqughanlarmu oqudi, oqumighanlarmu oqudi. Maqale shundaq bashlan’ghan idi:

[Yazghuchi Kenje Elimet özining«XotunbazTumuchuq»esiri arqiliq arimizdiki xotunbazlarni mesxire choghliri bilen köydürgen we hékayisini tolimu muweppeqiyetlik yazghan. Eserde yazghuchining mol hayat tejribisi barliqi ayan bolup turuptu. Uning hayatni közitishte közliri shunchilik ötkür, pikri ziyade chongqur, tili rawan hem güzel. Tebiet menzirilirini beeyni usta ressamdek nazukluq bilen sizip <?xml:namespace prefix = st1 />bergen.

Aptor turmushni öz közi bilen körgen. Eserde melum derijide pelisepewiy xulasilermu bérilgen. Hayat tejribisi, klassiklardin ijtihat bilen öginishi, özidin burun shu témida ijad qilghan yétük yazghuchilarning eserliridin ijadiy paydilinishi aptor maharitige öz tesirini körsetken.

Démek, eser axiridiki xotunbaz tumuchuqning bashqa tumuchuqlar arisida pash bolup, öz xotuni teripidin tutulup qélish kartinisi shunchilik yarqin, oqughuchilarning undaq yaki mundaqéside qalidighan derijideéniq teswirlinishi eser muweppeqiyetlirini teminligen… oqughuchilar xotunbaz tumuchuqning prototik obrazini köz aldigha keltürüp turidu, uningdin yirginidu, nepretlinidu, ghezeblinidu we bashqilar.

Xotunbaz tumuchuq xuddi öziéytqandek “men bar, alem bar” dep oylaydu.

Aptor tumuchuq obrazini yaritishta pérsonazhlarni indiwiduallashturidu, xaraktér yaritidu. Misallargha murajiet qilip baqayli:

<uning ikkila qaniti saq, bir tumshuq, yene ikki puti mawjud>.

Qarang! Neqeder süzük,éniq, ajayib portrét-he!?

Kenje Elimet tumuchuq obrazi arqiliq selbiy tumuchuqlarning shexsiyetchilikini, xususiy sirlirini qaltis qiziqarliq kinayiler bilen pash qilidu. Yene misal:

<xotunbaz tumuchuq Gülzar aldida bir putida uchchilap dessep, tumshuqi bilen gül bergilirini birdin-birdinüzmekte:

___ «kélidu, kelmeydu, kélidu… »

Ene, gülzarliqtin nazaketlik, nahayiti seteng tumuchuq peyda boldi.

Xotunbaz tumuchuqning yürekliri oynaqship ketti. Shashliq uning istiqbaligha chiqti…
bundaq teswirler eserde köp.

Emma eser birqatar kemchiliklerdinmu xaliy emes.
Eser qurulmisida chéchilangghuluq bayqilip turidu(tumuchuqlar heryaqqa tarqap uchup yürüshidu).

Xotunbaz tumuchuqning wichirlishi witwalaqning sayrishini eslitip qoyuptu. Seteng tumuchuq xuddi qaraqunaqning özi.

Eser syuzhiti köprek ochérkni eslitip qoyuptu.

Aptor buningdin kéyin tumuchuqlar arisida köprek bolsa, ularning hayatini ögense, tili, adetlirini inchike közetse, bu nuqsanliridin xaliy bolalaydu, kéyinki ijadlirida téximu perwaz qilalaydu.

Omumen alghanda, «Xotunbaz Tumuchuq» kitabxanlarning künséri ösüp bériwatqan qiziqish-éhtiyajlirini qanduralaydighan ajayib sermezmun eserdur.

Biz talent sahibi Kenje Elimetdin ériq boylaridin sopun oghrilaydighan séghizxan, üzümlirimizni choqup yep toymaydighan qushqach, glaslirimizni tola yep nabut qiliwétidighan tutxorek kebi janwarlar heqqide nadir eserlerni kütüshke heqliqdurmiz.]

Ene shu maqale bésilip chiqqan küni chöchekchi Elimet bowayning amraq newrisi, yeni «hayattin pelisepewiy xulase chiqiralaydighan yazghuchi Kenje Elimetow» tam tüwide tengtush balilar bilen kepter oynap yüretti.