Aptordin Söz

Janabiy Tarim Dadxah bilen ikkimiz uzun yilliq qan -qérindashlardin bolimiz. Mushu menidin éyitqandimu dunyada Tarim dadxah hezretni hemmidin bek chüshünidighan adem men bolsam kérek, dimek shu derijide chüshen'gen - kenmen u toghriliq hékaye yazsam pemimche aghiynem bashqiche köz qarashta bolup olturmas, nawada qamlashmighudek bolsa, bu témida yézishni derhal toxtitimen.


Dadxah = erz-dad éytquchi, shikayet qilghuchi!

Misal :
Dadxahning derdige derman tépilmas héchqachan ,
Dadgah ehli özi derdni chüshen'gen bolmasa!
Misal :

Dadgah =erz-shikayet we jinayi ishlarni bir terep qilidighan orun!

Dadlisam dadgahqa sözüm ötmey , yurtumda saq qélishqa közüm yetmey, panah tilep keldim mana quchaqinggha !

--------------------------------------------

Yuqiriqi bu izah Tarim Dadxahning öz izahi , menasini chüshinish tes emes . Biz yurtimizdiki chaghda bu isimning menasini bilip ketmeyttuq , Tarim aghiynimiz kéyinki künlerde ughur tiligha qiziqip aldi bilen özining ismining menasini uyghur tilining izahliq lughitidin tapqan iken .



— Hijran



Fransiyede bashlan'ghan hékaye


+++++

Tarim Dadxah Heqqide Hékaye


Adem bolsang Tarim Dadxahtek bol!


Eqlimni bilsem dadam "adem bolsang tarim dadxahtek bol!" digen sözni éghizidin chüshürmeydikenduq. Bir küni dadam manga orunsizla kayip ketti:

-- Xoshnimiz Dadxah derwishning oghli Tarimni kördüngmu?! Uningda bar eqilning 10 den biri sende bolsichu kashki! nan ye dése aq nan'gha yügreysen, ishqa kelgende bu dunyada sendek boshangdin yene birini tapqili bolmaydu...



-- Dada shu... Hélimu heptidin béri yérim kéchidin ashqiche uxlimay sewze köklewatimen'ghu?!... -_ Dédim men, dadamning gheziwining yene qattiq tutup kétishidin qorqup turup...
-- Hey! közüngni échip tarimgha obdanraq qarap baq! mektepke bélige zaghra nandin 2-3ni tügüp bérip chüshlük dem élishta u nanni östeng süyi bilen 10 minutqa qalmay yep bolidu. Qara! shunga uning küchtünggürlikini, bir tüp derexni yiltizi bilen qomurup tashlighudek küchi bar uning -_ didi dadam doq qilip.
-- 5 Qol teng bolmaydu dada! méning uningdek küchüm bolmighini bilen gheyritim xéli bar! -_ didim men özemni aqlap - xetni tarimdin chirayliq yazimen!
"Xetni chirayliq yazimen!" diyishim bilen dadamning erwayi yene 40 gez örlep ketti:
-- Xetni chirayliq yazsang, aghdurushni kütüp yatqan étiz özlükidin aghdurlup qalattima?! Xetni chirayliq yazsang, nan asmandin özi chüshemda?!...




Dadamning elpazi pesiyidighandek qilmayitti. Körünüshte uning sözige anche ireng qilmighandek qilghinim bilen ichimde "xep! menmu tarimdek bolmisam!" digenni xiyal qilip, uning chishigha dawamliq tégiwérishtin özemni tartip éghiz achmay jim turdum. Bu arida dadam yene shu kona gep "adem bolsang tarimdek bol!" ni delilleshke tiriship uni xéli köp misallap uzun'ghiche "pendi-nesiyet" tin toxtimidi.


Bu ish ötüp nechche kündin kéyin dadam yoghan bir ketmenni qolumgha tutquzup:"bu yerni aghdurup bolush chüshkiche wezipeng bolidu!" digenni qayta -qayta jékilep qayaqqidur kétip qaldi.


Méning héliqi "xep, menmu tarimdek bolmisam!" digen wedemni wujutqa chiqirishning peyti yétip kelgenti. Tonurdek qizdurup turghan quyash manga xuddi mendin bir nechche métir igizlikte ésilip turghandek bilinetti. Séghiz arilash qétip ketken tupraqqa ketmenni igiz kötürüp salghinimda helila müdürüp yiqilip chüshüdighandek qilattim. "Hey, tarimdek bolush ongay emesken'ghu?!" Her bir qétim ketmen urghanda kukilamdin éqiwatqan ter méni hélila yamghurda qalghan ademge oxshitip qoyghanti. Men toxtap qalmastin qétip ketken yerge ketmen urushni dawam qiliwatattim, kallamdin dadamning "adem bolsang tarim dadxahtek bol!" digen sözi néri ketmeyitti...




Hemme qizning közi Tarim Dadxahta




Toluqsizda oquydighan chaghlirim idi. Öymiz oquwatqan mektepke nahayiti yiraq bolghachqa her küni mektepke bérip-kélishte nechche chaqirim yolni piyade yürüshke toghra kéletti. Biraq mushu tarim dadxahni deymen, uning hemme ishi ong dise! dadamningghu uni éghizidin chüshürmey künde maxtap yürürüshini dimeyla qoyay, emma kallamdin ötmeydighini sinip mes'ulimizningmu hedisila uni törge chiqirip qoyushliri idi.



-- Senlermu tarim dadxahqa oxshash qolungni yuyup nan yiyishidighan bolghandin kéyin uningdek bolushsang bolmamdu?! Hey hijran ! qara séning eptingge! xuddi yenggigen kélindek derske kéchikip kélishing... -_ Bu sinip mes'ulimizning awazi idi.



Sinip mes'ulimizning söz témisini tarim dadxahtin bashlap qumdek töküshidin jénim chiqatti. Biraq nime amal bar deysiz?! U digen sinip mes'uli tursa uninggha qarshi chiqqili heddimmiti.


Her qétim muelimimiz tarim dadiahni maxtawatqanda chandurmastin etrapimgha qarighudek bolsam sinipimizdiki qizlarning hemmisining tarim dadxahqa ajayip ishtiyaq bilen béqiwatqanliqini körettim. Bu hergizmu birer qétim tasadibiy bop qalidighan ish emes, daimla shundaq. "Nime asasing bar?!" Didingizma? Boptu sinip mes'ulimiz sinip yighini échiwatqanda qizlarning uninggha qiya béqishlirinighu hésabqa almayli, yamini ders ariliqidiki tenebbus. Hemmini mana men dep körüsiz. Qizlar qesten bana tépip uniggha yéqinlishatti. " Tarim dadxah ! partamning tartmisini achalmidim, échip béringchu!" " tarim dadxah ! kechte mekteptin bille qaytaylichu! tünügün yolda bir isht aldimgha étilip chiqip jénim chiqay didi. Jénim dep kétey! maqul dengchu! kechte bille mangayli!"... Qizlarning bundaq oyunlirini sanap kélidighan bolsam, sanap tügütelmeymen. Shu zamanlarda qizlar öz qoli bilen toqup yaqiliq qiliwalidighan bir nerse bolidighan, bir küni sinip tazlawétip tarim dadxahning partisigha közüm chüshüp qaldi. "Alle shehringni!..." Ömrumde bundaq jiq yaqiliqni körüp baqmaptikenmen, xuddi mekteptiki nechche yüz qiz oqoghuchining her biri 10 din toqup birla waqitta hemmisini tarim dadxahqa sogha qilghandek köp idi.



Sinipimizda bir qiz bar idi. Bir küni tosattin mendin kitabini muqawilap bérishni sorap qaldi. Bundaq bir künning kélishini kütüp yürginimge uzun bolghanti. Men bir olturushtila uning partisidiki barliq matéryallirini muqawilap tügettim. Shu küni mekteptin qaytip kéliwétip qandaq shirin xiyallarni sürüp mangghinim hazirmu ésimde. Biraq-ze, yaman yéri etisi mektepke hemmidin burun kélip mektep derwazisi aldida uning kélishini kütüp tursam u qiz tarim dadxah bilen qol tutushup kéliwétiptu... Hey!... Bu jahanning ishlirini deymen, u qizning kitaplirini men muqawilisam qolini tarim dadxah tutuptu emesma?!...



Aliy mektep imtihani aldi-keynidiki Tarim Dadxah




Toluq ottura mektepke chiqqan yili toluqsizdin oqughuchi tallap toluq ottura siniplirini qayta teshkillesh ishida teliyimge tarim dadxah bilen yene bir sinipqa kirip qaldim. Aridin nechche yil ötüp ketkechke tarim dadxah ilgirkige qarighanda téximu piship yétilgendek qilatti. Tarim dadxahni chögilep kételmeydighan qizlar köpeygensiri u özini ilgirkige qarighanda téximu salapetlik tutudighan boliwalghandek qilatti. Bu ishta hemme gunani tarim dadxahqa qoyush toghra emes. Nawada tarim dadxahning ornida men bolghan bolsammu tarim dadxahqa oxshash bolghan hetta uningdin ashurwetken bolar idim. Obdanraq oylap béqing, etrapingizda sizni yaxshi köridighan, sizni chong bilip béshige élip kötürüshke teyyar turidighan kishiler perwane bop yürse, elwette sizmu bashqiche bir adem bop qalisiz-de! téxi toluq otturining ependilirining hemmisining éghizidin tarim dadxahtin bashqa gep chiqmaydighanliqini dimeyla qoyay. Tenterbiye oqutquchisi melum bir oqoghuchini qaghighanda«hey kalwa, top digenni tarim dadxahtek urmamsen?! Qara eptingge! xuddi bélige suyqash barmighan mishchan xénimning özi!» dise, yene bir oqutquchi qopup: "«Öginish ülgisi Tarim Dadxahtin öginish tesirat maqalisi» ni etidin qaldurmay ishxanamgha ekirip bérisiler!" deyitti. Hey!...Xuddi hemme nerse tarim dadxah üchün piqirawatqandekla.


Biraq her nime digen bilen tarim dadxah yuqarqi shanshereplerning hemmisige heqliq idi. Tosattinla tarim dadxahning chapinini kötürgili turdungghu? Dep qélishinglar mümkin. Biraq qol qoymay bolmaydu, u her qandaq bir pendin élin'ghan imtahanda 100 din bashqa numur almisa, uninggha qayil bolmay mümkinmu?! Bir küni kechte bir ish bilen sinip mesulimizning ishxanisigha kirip qaldim. Qarisamtarim dadxah ishxanida meshke otni bolishigha qalap qoyup yoghan bir depterge qaysi yerdindur tépip kelgen matimatika kitawidiki künükmilerni bir-birlep yéship ishlep ularni chirayliq retlep chiqiwétiptu.« U zadi qandaq nersini ishlidikin?» Qiziqish bilen uning deptirige qaridim. Towa! chüshümdimu körüp baqmighan qiyin könükmiler!



Shu chaghlar shundaq bir zaman idi. Aliy mektep imtihani qistap kelgensiri muellimimizning « imtihan'gha yene manche kün qaldiyey» digen'ge oxshash gepliri hemmeylenni sür basturatti. Yastuqni qirlap yatqan bilen ish tangatmaydu-de!. Shu künlerde östeng boyigha bérip saet-saetlep tekrar qilidighan ish bek moda idi. Men gerche tarim dadxahtek bolalmisammu östeng boyigha bérip kitapni qolumgha éliwélip nechche bet nechche bet mezmunning pesh-chékitinimu qoymay quyup ichiwalidighanliqim ésimde turuptu. Bir küni bir qiz bilen tekrar qiliwatqan idim . U qiz tosattin mendin matimatikigha ayit bir könükmini sorap qaldi. Qarisam teret bosh, u mesilini uyaqqa örüpmu , buyaqqa örüpmu kallamni peqet ötküzelmidim. Ichimde « mana emdi tügeshtim!» digenni xiyal qilip tursam, tosattin yénimizdin tarim dadxah ötüp qaldi. « Mawu könükmini ishlep béringa tarim dadxah » didi utarim dadxahqa erkilep . Héliqi méning kallamni piqirtiwetken könükme tarim dadxahning qoligha chiqiwédi uninggha bir minutqimu paylimidi. Uning könükme yéshish süriti shundaq téz, uni chüshendürüshimu bizning 30 yilliq matimatika oqutquchimizdin éship chüshetti.



Etisidin bashlap u qiz tarim dadxah bilen bille ügünüsh qilidighan boliwaldi. « Xep! aliy mektep imtihanidin ötüwalsam kéyinki ömrümde matimatika digen nersige yéqin yolimasmina! » deyittim ichimde, derdimni özem bilip.



Imtihan künimu yétip keldi. Meydan'gha kirip qarisam u qiz tarim dadxahning keynidila olturuptu. « Hey!.. Boldila! imtihan béridighan chaghda...» Nahayiti diqqet bilen jawap yéziwattattim, bir chaghda biri« qara» digendek boldi. Qarisam héliqi qiz tarim dadxahning qeghizini shundaq chaqqanliq bilen aldigha élip etrapqa ensiz qariwetkendin kéyin, béshini chökürüp uning qeghizidikini özining qeghizige köchürüshke kirishti.« Hey!... Bu dunyaning ishlirini...»


Aridin hepte ötkendin kéyin aliy mektepke qobul qilin'ghanlarning tizimliki élan qilindi. Teleyimge aliy mekteptimu tarim dadxah bilen bir sinipta oquydighan boptimen.



Tarim Dadxahning Úrümchige kélishi




Aliy mektep imtihan netijisi élan qilinip uning aldi -keynide bolidighan chap -chap ishlar bésiqqandin kéyin manga alem -jahan birdinla jimip ketkendek bilinip ketti. Tarim dadxahqa qarisam, uning jismidiki uzun yil dawam qilghan seltenetning ornini qandaqtur bir nerse igiligendek qilatti. Uning etrapida perwene bolup piqiraydighan ashu chirayliq qizlarmu top -topi bilen bashqa pilanitqa köchüp ketkendek qilatti. Bir küni ürümchige seper qilish ishi toghurluq tarim dadxahni izdep barsam u öyide yoq. « Hey, shu bilsem - bilmisem, mehelining doqusidiki qéri sögetning asitida shaxmat oynawatqandu?!» Qiyasim toghra chiqti. U méni körüp:


-- Jindek turup tur! bu qolni oyniwitey! - didi.



Tarim dadxah oynawatqan shaxmitini tügetkendin kéyin uninggha mexsidimni chüshendurdum:


-- Qara tarim dadxah ! daxéyen'ge may toshuydighan shirem tuqqunum bar idi. Nawada qoshulsang u ikkimizni mashinisida daxéyen'giche éliwalidighan boldi, yene kélip heqsiz digine! qalghan qismini poyizda mangimiz! dimisimu qatnash aptowuzi 5 -6künde aran yétip baridighan ürümchige aptuwuzgha bélet élishning özila qiyin bir ish idi.



Gépim tarim dadxahqa bekla yaqti bolghay, uning közliri xushalliqtin chaqnap ketti. Gerche hélila «tarim dadxahtiki seltenet imtihan axirliship biraqla yoqidi» diginim bilen, u yenila tarim dadxah -de! uning közliridiki kelgüsige bolghan ümütwarliq uningda tarim dadxahqa xas xaraktir bilen mana men dep bilinip turuptu.


-- Hey!... Imtihan axirliship hejep jim -jitliq bopkettiya! - didim men uninggha qarap.


-- Aldirma! ish téxi aldimizda! - didi tarim dadxah .



Uning «ish téxi aldimizda» digen sözining tégige yétiwatattim. Uning digini emilyette « men yenila tarim dadxah !» digini idi.



U zamanlarda aliy mektepke mangghanlar yotqan -körpilirigiche bille élip baratti. Imtihandin ötken perzentliri üchün anilarning cheksiz méhri -muhebbitini singdürüp yéngi yotqan - köpe tikishi ashu méhriban anilar üchün pexirlik ishti, beziler hetta yotqan -köpilerni birer yil burun tikip teyyarlap uni etiwarlap saqlishatti. U zamanlarda alla kimlerningdur bashqilar aldida maxtinip: «perizat xénimgha xangjoning shiping duxawisida yotqan tikip qoydum...» Digendek sözlirini anglap qélish ejeplinerlik ish emes idi.



Yurt bilen xoshlushup yolgha chiqidighan künmu yétip keldi. Bundaq uzun yolgha seper qilishim tünji qétimliq ish idi. Biz yolgha chiqip nechche saet ötkendin kéyin giyasiz tagh arisidiki tash yolda uchqandek kétiwatqan may mashinisi manga xuddi ömilep méngiwatqandek asta bilinishke bashlidi. Quyashning qizdurup turghan hararitidin tash yolning aldimizdiki enche iyaq bolmighan qismi xuddi hor astigha kirip ketkendek körünetti. Men tünji körüwatqan igiz taghlardin közümni üzmestin biz baridighan zamaniwiy sheher ürümchi, aliy tibbiy yurti tibbiy inistitut heqqide xiyal sürüp mangattim. "Shundaq ajayip bir sheher bolsa kérek... Téxi tibbiy inistitutni dimeysiz, uzun'gha barmay menmu appaq xalat kiyimen -he!... Hey... Ishen'gim kelmeydu! chüshüm bop qalmisa bolattighu!..." Xiyallirim shirin idi. Bir chaghda tarim dadxahqa qarisam kino lintisidek ötüshüp turghan yoldin közini üzmey jushqun olturuptu.



Ettigendin béri mashina heydigen shopur charchighan bolsa kérek , kech saet 10 etrapida chölning ottursila bir jayda toxtap, ikkimizge qarap:


- Bügün kech mushu jayda tünep ete tang yorighanda yolgha chiqimiz! men kepin'gide uxlaymen, ikkinglar may tungi bilen kozup arliqidiki bosh kawakchigha orun sélip ikki terepte birdin uxlaysiler! - digendin kéyin shinglirimizni yéship orun teyyarlashqa yaridemleshti.



Men yolning chétidiki sayda yultuzlargha qarap uzun turghandin kéyin ornumgha kélip uxlidim.


Etisi tarim dadxahning oyghutishi bilen közümni achsam kün neyze boyi örlep boptu. Shuning bilen nerse -kéreklirimizni yighushturup yene yolgha chiqtuq. Bu yolni mushu halette yene 4 kün méngish kérekti. Bir chaghda yol boyigha döwilep qoyulghan tawuzni körüp shopur mashinisi toxtatti. Pah!... Ömrümde bundaq tatliq tawuzni yep baqmighankenmen! téxi uning chürük suluqliqini dimeysiz! shu qétim yigen tawuzning temi hazirmu éghizimda turuptu.



Seperning axirqi küni ettigen saet 10 larda daxéyen ge yétip kelduq. Way -wuy!... Nime digen boran -bu! bundaq boranni ömrümde az körgentim. Ilgiri men körgen boran bu derijide chiqqandimu tézla bésiqip qalatti. Shu küni poyizgha bélet élip poyiz kütüp ötken nechche saette bu boran tepse tewrimesning özidek shu péti turiwerdi.



Mana ömrümde tünji qétim poyizgha chiqtim, tarim dadxahmu shundaqti. Uninggha qarisam yurttin yolgha chiqqandin tartip hazirghiche hemme ishni shudeqer tertiplik élip kétiwatatti (xuddi bundaq ishni ilgiri talay qétim béshidin kechürgendekla). U hetta poyiz istansisidin 2 -yol aptuwuzigha olturup tibbiy inistitutqa barghili bolidighanliqinimu aldin biliwalghan idi.



Hemme ish tarim dadxahning orunlashturushi boyiche bolup tibbiy inistitut qorasighimu aman -ésen kéliwalduq. U jayda bizni bashqa bir hayat kütüp turghanti.



Tarim Dadxahning tansa öginishi




Tibbiy inistitutqa kelgen küni axshimi yataqqa xatirjem orunlishiwalduq. Shu küni bekla kech bop ketkechke kechte tibbiy inistitut qorasini körgüdekmu bolmiduq. Etisi tang yorushi bilenla teqezzaliq bilen siritqa chiqip qora ichide rengga -reng échilip ketken chirayliq güllerdin közümni alalmayla qaldim. Nime digen chirayliq güller! shundaq chirayliq échilghan yoghan taji gülni dimeysiz, bundaq gülni ilgiri zadi körüp baqmighan ikenmen. Közümge hemme nerse ajayip güzel körünetti. Bir chaghda méni izdep chiqqan tarim dadxah yénimgha keldi, qarisam bu chirayliq nersiler uning közige körünmidimu yaki jahanda buningdinmu chirayliq nersilerning barliqini, u nersilerning aldimizda bizni kütüp turghanliqini bilemdu, méning peyzimge perwasizla manga qarap:



-- Séni izdep, mektep qorasini digüdek aylinip chiqtim. Bir turup séni özi yalghuz 1-yol aptowuzigha olturup sheherge kirip ketkenmidu emdi, deymen! bu yerde timisqilap yürüpsen -de! téz bol! yuquri yilliqtiki yurutluq balilar ashxanini körsütüp qoyimiz, dep izdep kiriptiken, ular yataqta saqlap qaldi! - didi u, nahayiti aldirash qiyapette.



Men tarim dadxahning keypimni buzghinigha qoshulmisammu amalsiz uninggha egiship mangdim.


Hey! aliy mektep digen shu! imtahandin ötüp derwazidin kiriwaldingmu, boldi, jiq waxting yurutluqlar bilen qaynaydu! imtahanni demsen?! Ders ötülgende dersike toluq qatnishisen, axiri hésap béridighan yérige kelgende nahayiti derislik kitawingni quchaqlap yétip bir -ikki heptini kéchini kündüzge ulap ötküzsengla boldi. Oghul bala digen japagha chidash kérek -te! ölümdin bashqisi tamasha!



Yéngi kelgenlerni yuquri yilliqlardiki "yurutluqlar" béshini silap «atidarchiliq » qilidighan en'ene xéli zamanlardin béri miras bolup kéliwatqan bolsa kérek. Tarim dadxah bilen ikkimizmu bu ishning sirtida emes iduq. Bizni izdep yürgen yurtluqlar bizge mektep ashxanisini körsütüp qoyush banasida öz yénidin chiqirip "méhman" qildi. Ish buning bilenla tügeydu demsiz?! Ular téxi aldimizdiki yekshenbe küni yurtluq kona oqughuchilar teripidin uyushturulidighan «yurtluqlar olturushi» gha teklip qildi. Men téz yüz bériwatqan bu ishlarning néri -bérisini angqiralmayla qaldim, tarim dadxahmu hem shundaq idi.



Nechche kündin béri tarim dadxahni küzütüp kéliwatattim. Dimisimu ottura mektepte hemme uni «way tarim dadxah!» dep yaman ügütüp qoyghanti. Emma mana emdi tibbiy inistitutqa kéliwiduq. Héchkimmu uni « tarim dadxah» dimewatidu. Dimisimu bir sinipqa kelgen balilarning hemmisila özlirini öz yurtida « tarim dadxah » sanap yürüydighan bir -biridin nochi « dadxahlar» idi. Buning ejeplen'güdek nimisi bar deysiz, ularmu tarim dadxahqa oxshashla imtahandin yuquri nomur élip ötüp tibbiy inistitutqa kelgenler -de! yaman yéri dersi bashlinip etisila bizge sinip mesuli bolghan ependining öz yurutluqidin birini « benjang » liqqa tiklep qoyushi tarim dadxahni xélila biaram qilghan idi. Yene bar téxi, bu yerdiki derstin siritqi ishlarning yuqur yilliqtiki «mötiwerler»ning örunlashturushi boyiche bolishuchu-téxi! bundaq jiq ishlarning tarim dadxahni temtiritip qoyushi ejeplinerlik ish emes-de!



Axiri biz méhman bolidighan yekshenbimu yétip keldi. «Ziyapet» siniplarning birige partilar retlik orunlashturulup hazirlaghan idi. Sepsélip qarisam 50-60 adem yighilip qaptuq! hey bu nime ish! qandaqchisige bundaq ish bolidu! «yéngiler»bilen «konilar» mana men dep bilinipla qaptu, shu küni yuquri yilliqtiki qizlarning neqeder chirayliq bop ketkenlikini dimeyla qoyay! "yéngi kelgen qizlarningmu gépni qilmayla qoyay, ular sehradin téxi tünügünla kelgen bolghachqa mana men dep chiqip qaptu.



Bir chaghda qizlarning aldirsh bir nimilerni qilwatqinini körgen idim. Mana bir obdanla sorun boptu emesmu? Qizlar yasighan soghuq seyler shirege chirayliq tiziliptu, yene téxi gazir - purchaq, nan digendek nersiler bar. Bir chaghda kona oqughuchilarning «motiwéri» sorunning muddasini nahayiti seltenetlik halda jakarlap ötti. Shu chaghda qarisam qizlar hemmisi ashu "motiwer"din közini üzelmey qélishti. Hey, nime digen chirayliq qizlar-bu!? Rast deymen! sorun bashlinip alahezel yérim saet öte -ötmeyla biri tangsining gépini qiliwédi, aldin teyyarlap qoyulghan ün alghu hesh -pesh digüche karamitini kösitishke bashlidi. Kona digenning yénila koniliqi bar-de! nime digen jenggiwar yigitler u! tangsa bashlinishi bilen chirayliq qizlargha qarap oqtek uchiwatqan "chaqqan yigit" lerning herkitige qarap ündimey olturdum. Bizning yéngi yachilar ichide tarim dadxah tangsini anche -munche biletti, uningmu chirayliq qizlarni tangsigha tartip oynishining béshimizni kötürüp olturushimizgha xéli paydisi boldi. Biraq umu nimla qilghan bilen yéngi moysipit - de!



Men chiqiwatqan muzikigha diqqet qilghinimche bir chette olturushumni dawam qildim. Manga yérim kéchigiche dawam qilghan bu "ziyapet" te peqet ikkila muzika qayta-qayta qoyuliwatqandekla idi. Tangsidin hushini bilelmey qélishiwatqanlarning 2 naxshining qayta -qayta qoyulushidin perwayi pelek-te! pemimche ulargha qulaqqa anglinidighan awaz bolsila bolidighandek qilatti. Bezilerchu téxi, bir muzika tügep ikkinchisi chiqmisimu özi tangsa oynighan héliqi chirayliq qizning bélini mehkem quchaqlap anche -munche bolsimu midirap turup yene bir muzikigha ulishiwalatti. Adem qaqwash bolsa mushunchilik bolmas, u qizning bashqilarning tartip kétilishidin qoruqqan gep!



Men muzikigha yene diqqet qildim, chiqiwatqini "willage people" ning 80 -yillarda moda bolghan naxshisi bilen hindistanning "jimi-jimi" digen naxshisi idi.



Olturush axirida tarim dadxah ornidin des turup kiyinki qétimliq sorunni "yéngi balilar" tüzüdighanliqini jakaliwetti. Towa deymen, shunche jiq adem arisida bundaq nochiliq qilip nime keptu emdi!



Héliqi qizlarni özige qaritiwalghan "kona mötiwer" ning qilmishidin ilhamlinip "mötiwerlik" derijisige mushu usul bilen yétish niyitige kep qaldimu - qandaq ? U sorundila kéyinqi qétimliq "ziyapet" ning yéngi oqughuchilar teripidin uyushturilidighanliqini jakarliwetti. Uning baturlughigha turup qayil bolghum kép qaldi, nimishqa disingiz u bu qararni jakarlawatqanda hemme qizning közi biraqla tarim dadxahqa aghduruldi. Emdi mana bizning tarim dadxahqimu "cholpan" bolush pursiti kelgenti.



Shu kündin étiwaren, tarim dadxahta boliwatqan ajayip chong özgirishlerni sézip yürüymen. Her künlüki kechlik tekrardin chüshüpla shu küni tangsini chirayliq oynighan héliqi "sémiz qiz" ning yénidin "manga tangsa ügütüp qoyung!" dep, chogilep kételmeyla qéliwatatti. U qizni yaxshi körüp qaldimu ya! undaq bolushu mumkin emes! uning mexsidi u qizdin tangsa ügünüsh! sorunlarda hemme qizni özige qaratqudek ismi-jismigha yarisha "tangsa cholpini" bolup yétiship chiqish.



U qiz özi anche chirayliq bolmighini bilen köngli bek yaxshi idi. Mushu künlerde tarim dadxah uninggha nime dise, u: "he" dep tarim dadxahqa zérikmey tangsa ügütüwatatti. Walis digenni mundaq oynaydu! yaq undaq emes! qedimingiz qolashmawatidu, bir qedem aldigha, andin ikki qedem keynige...



Mana aridin bir hepte öte -ötmeyla tarim dadxahmu konilardin qélishmighidek "tangsa cholpini" gha aylinip ketti. Téxi uning ishtinini chirayliq qirlap astigha basurup uxlap ishtan'gha qir chiqirwélishlirichu téxi?! Emdilikte bolsa uninggha "olturush" ning waxtini sewrichanliq bilen kütüshla qalghanti...


Qaqbash Tarim Dadxah


Yéqinda yochun birsidin xet tapshurup aldim. Birinchi parche xetning nechche jümlisini oqupla, bu natonush ependining emilyette janabiy tarim dadxahning özi ikenlikini bildim. Nimishqa? Chünki u «niqaplan'ghan ependi» ning tarim dadxah heqqide manga bildürüp qoymaqchi bolghanliridin méning besh qoldek xewrim bar idi. U ependi yene özi teminligen bu tepsilatlarni mendin«tarim dadxah heqqide hékaye» ge kirgüzüp qoyushni soraptu. Oylisam bu ish texirsizdek qilidu, shunga bügün u ependi teminligen tarim dadxah heqqidiki uchurgha«qaqbash tarim dadxah» dep téma qoyup, uni bu yerge qisturdum. «Tarim dadxah heqqide hékaye» ning dawamini kéyin yene öz tertiwi boyiche dawamlashturimen.


Birinchi parche xet :

Hijran ependi, «tarim dadxah heqqidiki hékaye belen chiqiwatidu, bir chaghda manga yazghan xetne toy heqqidiki yazmingiz tarim dadxahta hijran ependi méni bilidighan biri oxshaydu, digen gumanlarni payda qilmaymu qoymidi. Bu yerde qiziqchiliq bolsun üchün bezi geplerni yazdim, eger tarim dadxah heqqidiki hékayining dawamida az-tola puritip qoyushni muwapiq dep qarisingiz bir qiziqchiliq bolarmidikin deymen:

Tarim dadxah shinjang tibbiy inistitotida oqughan. Oqush püttürgendin kéyin téléwiziye istansisi shipaxanisida ishleshni xalimay, shinjang géziti idarisi shipaxanisigha kélip ishligen, u bu jeryanda piraktikant wirach, wirach, mudir wirach bolghan, kéyin yene bashqa gézitxana shipaxanisigha yötkilip mudir wirach, kespiy bölüm bashliqi, muawin shipaxana bashliqi bolghan. Hazir melum bir gézitxana shipaxanisining bashliqliq wezipiside. Ayda birer-ikki qétim aghiniler birliship soqa-söhbette bolup turidu, anche-munche ichip qoyidu.


Aman bolung. »


Ikkinchi parche xet :

Essalamu eleykum!

Tarim dadxah hékayini bek qiziqip oquwatidu, mubalighiliq chaxchaqlar bolup ketsimu kötürgüchiliki bar, bimalal yézing. Bu hijran bek qiziqken didi. U téxi«méning daxéyen arqiliq ürümchige kelginim rast, tibbiy inistitotqa qandaq bérishni bilmey ürümchi wogizalida 5 kün yatqantim, axiri qandaq chiqarkin, didi.

Méning bu yerde qoshumche qilidighinim, ichishmek sorunliri, érsa tungganning ashxanisidiki qorumilar, qish boyi «almaata»da qézini köp yep issiqi éship kétip, mijezide özgirish bolsa haraqtin kördi, digen geplermu bolup qalidu.


Salamet bolung.»

Bir yildin buyan Fransiyidin qaytip kélip özüm toghra tapqan ishqa kirishipla kettim . Nechche kündin béri Tarim Dadxah burader méni bu yerge kirishke dewet qilip turuwaldi hemde qarisam méning Fransiyediki ich pushuqum tutqan tenha künlirimde yazghan parche - purat nersilirimni bu munberge élip kiriptu . Uningdin köre özüm bu yerge tizimlitip kirip yazghanlirimni chaplap qoysam yaxshi emesmu ? Dep oylap tizimlitip kirey désem ismimni bashqilar bu munberde tizimlitip kiriwaptu . Shuning bilen fransiyege oqushqa chiqqan tunji küni manga yétekchi bolghan hem xuddiy méni oghlidek körgen muellim jhöghijh jhömnéy ependi manga qoyup qoyghan fransuzche isimni esliy ismimgha qoshup tizimlitip kirdim . Bu yerge kirgendin kéyin némimu yazarmen ? Köp oylap axir dostum hem qoshnam tarim dadxah heqqidiki bir yazmishlirimni chaplap qoyushni layiq kördüm . Bumu herqaysingizlerning waqtini israp qilishimgha yéter , dep oylaymen .

Tarim Dadxahning Qiz Talishishi

Qaysi küni Burader Tarim Dadxah jama'etni oghlining "Sünnet Toy Merikisi" ge teklip étip, bir nechche kün dekke-dükkide yürdi. Hey, yenila dilkesh aghinidin bir-ikkisining bolghuni tüzzükken, uninggha yenila men esqattim. Emdi men silerge Tarim Dadxahning dekke - dükkisi heqqide azraq bisharet bérey. Uni "néme deydu démeysiler?" "Eslide bir zal liq toshqudek méhmanni teklip étip qoyuptikenmen, séning küshkürtishing bilen "Biliwal" ehlinimu teklip ettim, kéyin oylap baqsam béshimdin tütün chiqip ketti. Biliwaldiki qolanchilar ashu katta bézelgen "ziyapet sorunigha" men chaqirghan eziz méhmanlarning üstigila bésip kirse... hey, hey... bu nime karamet emdi!... Gépimge qoshuq salimen démey, opkengni bésiwélip tur... "Sen üjme sayisini satqan bay" ning hékayisini bilemsen? Bay epchilemning hélisige aldinip "üjmisining sayisi" ni ashu yalangtöshlerge sétiwidi, aqiwiti qandaq boldi? Qoshuq salma! Edibiyatta oqughan ademdek gep qile!... Nawada kallanggha alalmighan bolsang, men sanga dep bérey! Axirida yalang-töshler eski-tüskiliri bilen bayning öyining hemme yérini bésip ketti!..."
Qarisam Tarim Dadxahning hayajini peqetla bésilidighandek emes, eslidimu bu ishni men tapqandin kéyin (biraq teklipni özi qilghan) özemni bésiwélip texir qilip turushum kérek, mushundaq chaghda uning yénida bolmay uni tashlap kétish téximu bimenilik. Men xéli uzunghiche lam-jim dimey süküt qilip turdum. Bu dunyada Tarim Dadxahni yenila mendek chüshünidighan adem yoq. Uningda körülidighan bügünkidek keypiyat kemdin-kem uchraydu. Men uni chüshünimen, u hazirche bundaq qaynighini bilen hélila bu ishigha pushayman qilishqa ötidu. Némila digen bilen u aq köngül emesmu?!
Ish déginimdek boldi. Bayamqi ish ötüp ketkendin kéyin, u bashqichila bir Tarim Dadxahqa aylandi. Uni néme deydu démeysiler?! "Tordek bir mewhum dunyada méhman chaqirghangha adem kélettimu? Uning üstige hemme ademning özige chüshluq ishi bar tursa, shu küni Biliwal jamaitining hemmisining béjiridighan jiddiy ishi chiqip qalsichu?!" Uning chirayi bayamqidin xéli ongshulup qalghandek idi. Hey, bézi jayda aghine digenmu mohim jumu buraderler! (gerche Hijran ependi "aghine" atalghusigha sheytan ijat qilghan atalghu, dep tebir bergen bolsimu). Men uninggha ikki éghiz teselliy bérishning peyti yétip kelginige közüm yétip, uninggha qarap söz aldim (manga kimlerdin yuqqan adetkin tang, asman örülüp chüshey dep qalsimu asmanni tériwalidighanlar chiqip qalidu, dep yürüydighanlar idim).
Men uninggha bu ish toghurluq bash qaturushning peqetla hajet emeslikini bek yoghan dawlilar bilen xéli uzunghiche chüshendürüp öttüm. Men hetta "Méhman dégenning menisi beriket digen bilen oxshash, méhmanni bergen xudayim uning risqinimu qoshup béridu. Nechche kündin kéyin bolidighan ish üchün nechche kün ghem yep olturushning néme hajiti?!" digendek geplernimu qilghan boldum. Bir chaghda méning gépim Tarim Dadxahqa tesir körsettimu yaki aghinidarchiliqning yüzimu bilmidim, Uning chirayi xélila nurlinip qaldi. Aghine digen shu emesmu?! Heqiqiy aghine digen mana mendek hem Tarim Dadxahtek bolsa, andin uni aghine dise boldu. U dunya - bu dunyaliq aghine-de! (Nime u?! Hijran digen eblexning aghine digen sheytaning gépi deydighan qagha putidek gepliri). Méning Tarim Dadxah aghinem oghlining bu ömürlük ishida méni saqlap, waqitni keynige sozumen dep resturan almashturup artuqche töligen puli üchün xéli chiqimdar boldu. Xudayim bérer! U gerche köp bedel töligen bolsimu, aghinidarchiliqqa dagh yétidighan ishtin yiraq turdi-de! Mana bu heqiqiy erkeklik. (Yenila ashu Hijran digen nimige öchlüküm kélidu, aghine digen sheytan digen gep! mushumu gepmu emdi!).
"Sünnet toy" ning gépini qilmay. Karamet qizzip ketti. Bu ishni orunlashturghiche aldi-keyni bolup Tarim Dadxah xélila japa taritti. Tünügün qarisam uning harduqi chiqip qalghandek. Turup özichila "Ayshemxan tungganning axshanisigha bérip ichip kelmemduq?!" dep qaldi. Maydek xosh yaq. Ikkimiz nechche qorumini qorutup bir botulkini tiklep olturduq. Uning geplirini deymen, éghizidin sapla hékmet durdaniliri tökülidu. Shungimu uning chapinini kötürüshni öz raziliqim bilen talliwalghantim. Yene téxi uninggha béghishlanghan esirim "Tarim Dadxah Heqqide Hékaye" toghursidimu gep boldi. Uning kespi doxtur bolsimu némila digen bilen gézitxana shipaxanisida ishleydu-de! U hazirghiche ni ni dangliq yazghuchilarning késilini körgen, mendek chala yazidighan yazghuchigha qarighanda uning dangliqlarning késilini kürüp yürüp biliwalidighanliri köp.
Biz aditimiz boyiche xéli kéchigiche parang soqup olturduq. U axirida manga "Rastimni disem, sen yazghan jiq nersiliring manga peqet tétimaydighan, biraq bu qétim men toghurluq yéziwatqan bu hékayeng xéli qamlishiwatidu" didi.
Öyge qaytip kéliwétip Tarim Dadxah hélila dep ötken "bu qétim qamlishiwatidu" din söyünüp mangdim. Bilmidim, mende peyda bolghan bu sézim ichken bir botulka haraqning küchimu téxi! Nimila bolmisun (gerche mes halette bolsimu) Tarim Dadxah méni maxtidi. Uninggha yarisha méningmu shijaetlik bolghunum tüzzük. Shuning bilen bügün qolumgha qelem élip Tarim Dadxahqa béghishlanghan hékayining dawamini töwendikidek yazdim.

Shu qétim Tarim Dadxah yurutluq kona oqughuchilarning sorunida xuddi "Hemminglarni bügün axsham öyümge ziyapetke teklip qildim!" digendek seltenet bilen "Hemminglarni yurutluq yéngilar namidim kéler qétim ziyapetke tekilip qildim!" digendin béri, nurghun jewri-jawalarda tangsinimu obdanla oynashni ügendi. Yene téxi békitilgen waqit yétip kelgiche hemme ishni jayi-jayida orunlashturupmu ülgürdi. "Olturush" dégennimu boludighan nersiken dep oylughum kélidu. Nimishqa disingiz, Tarim Dadxah u xewerni jakarlighandin kéyin u otturmektepni tügütüp yoqitip qoyghan seltenet uninggha qaytidin külüp béqish aldida turghandek qilatti. Bu jeryanda u téxi kona oqughuchilar bu heqte sawaq élipmu ülgürdi. Mana ademni hayajangha salidighan bu olturushning waqit-saétimu boldi. Tarim Dadxah shu küni ata-anisi uning oqushigha atap teyyarlap bergen yarishimliq kastum burulkisini kiyiwidi, eyni waqitta etrapida qizlar perwane bolup kételmeydighan Tarim Dadxah köz aldimda neq özila peyda boldi. Shu küni bir bulungda olturup ajayip qizziwatqan sorundiki waliwashqiliqlar arisida qizlarning Barlastin közini üzmey qélishiwatqanliqini sezdim. Buni körüp Tarim Dadxahning bir chaghlarda "Men yénila Tarim Dadxah" dégen gepi ésimge chüshti. Bu heqiqetenmu berheq idi. Qaranglar uning tangsa oynashlirigha, bey'eyni kespiy xadimning özi, uning üstige ashu yarishimliq kastum-burulkisi bilen...
Ishlarning bundaq dawam qilidighinini tesewwur qilmighan ikenmen. Hemme aliy mekteptiki oqush qizghinliqi bilen helek bolup kétiwatqan bolsimu, biraq yenila közge körünmes bir nerse özige baghlap turiwatqan yaxshliq helekchiliklirimu dawam qiliwatatti.
"Olturushlar" dawam qilatti. Kona-yéngi sawaqdashlar ara; Yurutluqlar ara; mektep atlap yurutluqlar ara; Kesipler ara... Ishqilip jiq. Tarim Dadxahtekler bundaq sorunlar bilen yüz - aboroy tépip yürse, manga oxhsash san'gha hésap bolup qolashmay bir chette olturidighanlarmu bar idi. Qizlarning halimu oghullardin qélishmayitti.
Shu qétimliq sorun kesipler ara kona-yéngi yilliqlar ottursida boliwattatti. Tarim Dadxah bu küni bu sorungha alahide teyyarliq körgendek qilatti. Dimisimu Nehche kündin béri uni egip kételmeydighan bir qiz peyda bop qalghanti. Tarim Dadxahqa qarisam umu bizdin ikki qarar yuquri bu qizni yaqturup qalghandek idi. Uning tétik shoxluqini démeysiz, xuddi ademning jénini élip janggalda qoyghudekla. Tarim Dadxah birinchi bolup del shu qizni tangsigha taritti. U ikkisi chiqiwatqan walis muzikisigha xuddi kök asmanda uchup kétiwatqan lerzan qushtek pirqirayitti. Shu küni qoyulghan naxsha hélimu ésimde turuptu: "Wetende Bahar, qelbimde bahar..."
Közüm tosattin U qizning sinipidiki bir oghul oqoghuchigha chüshüp qaldi. Uning chirayigha qarap shundaq chüchüp kettim. U Tangsa oynawatqan ikkisige chirayida qan didari yoq halette zerde bilen tikilip olturatti. Hey! Bu bir shumluqning bishariti. U küni Tarim Dadxahmu qéyishqandek sorun tügügiche her qétimliq tangsini shu qiz bilenla oynap chiqti. Sorun tarighanda xéila kech bop qalghan idi. Barlasqa qarisam nahayiti bexitlik körünetti.
Biz yataqtiki nechchimiz xéli kemgiche sorundiki qizlarning paringizni qilip bir chaghlarda uxlap qalghan iduq. Yataq ishikining zerbe bilen ensiz urulushidin hemmimiz chöchüp oyghanduq. Biri jan-jehli bilen warqirayitti: "Tarim Dadxah dégen, nochi bolsang chiqe meydan'gha, bügün sanga özemning Qadir Ýolwasliqimni bir körsitip qoymaydighan bolsam. Xeqning söyginige ich-pesh taritqiningni burnungdin chiqirimen, guy, chiqe qéni..." U ishikni hélila örüwétidighandek qilatti. Aridin deqiqe ötmey zaldin bashqa yataqtikilerningmu awazi anglandi. Démek u ashu epti bilen pütün bir binani oyghutiwetkenti. Men uning toxtimay kakirawatqan awazigha qulaq saldim. U bayiqi sorunda Tarim Dadxahqa qehri bilen tikilip olturghan héliqi eblex idi...

Mert Tarim Dadxah
Etisi Tarim Dadxahning özidin yuqiri yilliqtiki bir qiz üchün adem urup yarilandurghanliqi mektebke pur ketti. Yuqiri yilliqtiki oqughuchilar yataqqa kirip uni ziyaret qilishqanlar boldi. Hemmisi dégüdek «yaraysen adash, kichik bolsangmu jigiring barken, oghul bala dégen mushundaq bolushi kérek» déyishti. Bezilerning éytishiche «por» leqemlik héliqi Qadir Yolwas mektebning zorawani iken, héliqi qiznimu mushtumzorliqi bilen qorqitip boysunduruwalghan iken.

Shu axshimi Qadir Yolwas yataq ishikini urup-tépip échip bolghiche Tarim Dadxah dérizidin qéchip chiqip ketti. Men ishikning chéqilip kétishidin endishe qilip ishikni échip bérey dep turushumgha ishik peshwaning zerbisidin yataqning otturisighila örülüp chüshti. Qadir Yolwas bilen bille kirgenler ichide yene ikkiylen bar idi. Ularning eptidin bizni yer bilen yeksan qiliwétidighandekla qilatti.

«Qéni Tarim Dadxah dégen namerd!» dédi Qadir Yolwas xuddi échirqap ketken yolwastek hörkirep. Qandaq éghizim bardikin, qorqqinimdin « héliqi qizni yatiqigha apirip qoyghili ketken» dep saptimen, shu gep aghzimdin chiqip bolghiche bir shapilaq közlirimdin uchqun chiqiriwetti, yataqtiki bashqilar bolsa yotqanni béshigha pürkep bachkidek titrishetti. Shu tapta özümning néme bolup kétidighanliqimni oylap menmu titreshke bashlidim, qéchish mumkin emes idi. U méni bir shapilaq séliwetkendin kéyin yotqan'gha pürkiniwélishqan yataqdashlirimning yotqanlirini yulup élip yerge tashlap, tügülüp yatqanlarni tartip örüp musht-tépikke kömüwetti, uning ikki egeshküchisimu yardemleshkili turdi. Del shu chaghda « nochi bolsang mana méni ur!» dégen awaz ularning heriketlirini toxtatti. Örülüp chüshken ishikni dessep Barlas tik turatti. U bigunah yataqdashlirining musht-tépikke qalghinini körüp chidap turalmay qaytip kirgen idi. « Nochi bolsang mana méni ur ! ularda néme gunah?» Dédi u ishik tüwide zeberdest diwidek turup. Shu chaghda uning turqi heqiqeten manga diwe bolup köründi. Ezeldin körüp baqmighan bir nur közliridin uchqundap turatti. Shundila dadmning « adem bolsang Tarim Dadxahtek bol» dégini yadimdin kechti, dadam bu qoshnimizning balisidiki bir yoshurun küchni sezgen gep, bolmisa u gepni déyish qandaqmu yadigha kelsun ?

Qadir Yolwas uchqandek bérip Tarim Dadxahning yaqisigha ésildi, ésildi-yu uning qolliri Tarim Dadxahning bir silkishi bilen hawada leylep bashqa yaqqa uchup ketti. « Oghul bala bolsang yaqamgha ésilma , musht-peshwaying bolsa at» dédi Tarim Dadxah. Shu chaghda Qadir Yolwasning ikki egeshküchisimu qaplandek Tarim Dadxahqa tashlandi, tashlandi-yu biri yataq bulungigha, yene biri arqigha uchup chüshti. Tarim Dadxahning heriketliri shundaq chaqqan idi, özini epchilgine birinchi étilip kelginidin chetke éliwidi, gewdisi arqidin étilip kelginige qattiq tegken chéghi, u arqisigha sentürülüp tamgha üsüwaldi-de béshini changgallighanche yétipla qaldi. Bulungdikisining burnidin qan aqmaqta idi. Bu osalliqni körgen Qadir Yolwasning erwayi uchtimu, umu chaqmaqtek étilp kélip Tarim Dadxahning yüzige bir musht atti, Tarim Dadxah özini chetka élishqa ülgürelmey qaldi, musht uning ong qapiqini yériwetken idi, uningdinmu qan éqishqa bashlidi. Arqidin atqan mushtmu uning sol qapiqigha tegdi, sol qapaqtinmu qan ketti , emma Tarim Dadxah özini chetke almay turuwerdi. U üchinchi qétim peshwagha duch kelgen idi, bir qolida Qadir Yolwasning putini kappide tutup bir silkiwidi, Qadir Yolwasning sentürülgen gewdisi yan tereptiki karawatqa tégip yiqildi. Bu ariliqqiche qoshna yataqlardin, bashqa qewettikilerdin kélip olashqanlar ishik aldini tosuwélishqanti. Men derhal kiyimimni kiyip Tarim Dadxahni tartip jiddiy qutquzush bölümige élip kettim. Qalghanlar orunliridin turushalmaywatqan ücheylenni élip méngishti.

Tarim Dadxahning qapaqliri tazilinip tikildi. Qadir Yolwasning béshi kariwatqa tégip yérilghan , yene birining tamgha üsüp péshanisi yérilghan, yene birining méngisi yénik derijide silkin'gen idi.

Bu ish mektebke pur ketkendin kéyin baya déginimdek yuqiri yilliqtikiler Tarim Dadxahni yoqlap kirishti. Mektebtiki bu ishni bilgenlerni heyran qaldurghan ish shu boldiki, Tarim Dadxah méni bashlap ikki kilodin üzüm, birdin qoghun élip balnista yétip qalghan u ücheylenni yoqlimaqchi boldi. Men qoshulmighan bolsammu emma « adash, biz qiyametlik aghiyne tursaq , buningdin kéyin néme bolsa teng körümiz» dep dolamni tutup yataqtin chiqti. Biz ularni yoqlap kirsek, xuddi shanggenlingde yarilan'ghandek yétishqan u üchi ikkimizni körüp temtirep qélishti. « Boldi qozghalmanglar, buningdin kéyin yaxshi öteyli, emma Qadir adash , dostum Hijranni bir shapilaq urghining üchün uningdin epu sorishing kérek! bu epuni hazirla sora, démeymen, hazirche yaxshi aram élinglar, bu ishni mektebke dawrang qilip yürmey öz ichimizdila tügitiwéteyli, qalghan geplerni siler saqayghanda chirayliqche déyisheyli» dédi, ularning néme oylawatqinini ilgha qilalmidim, birersi lam-jim démidi, bizmu yénip chiqtuq.

Bichare Tarim Dadxah

Aridin hepte ötkendiki bir yekshenbe küni barlasning yataqqa salpiyip kirip kelginini körüp dang qétip turupla qaldim. Tarim Dadxahning dadisi Dadxah Derwish bilen dadam bir ömür xoshna bolghan iken, uningdin burunmu bowam Derwish Dümchek ( ziyade égiz adem bolghinidin sel éngiship mangghachqa dümchektek körünidikenmish )bilen bir ömür xoshna bolghan ikenmish, yene nérisini sürüshtürsem Derwish Dümchekning dadisi Yüsüf Dorgha bizning ejdadqa xoshna ikenmish, uningdin nérisini désem belkim gep uzirap kétishi mumkin , shundaqtimu dep ötey, yüsüp dorghining dadisi eli qalmaq tütünbégi bizning ejdad bilen oxshashla qoshna olturghan iken. Dadam teqwadar hem islahat , échiwétishtin kéyin mekke mukerremege hej tawab qilip kelgen kishi bolghachqa, Dadxah Derwishke chin ixlasi bilen yashaytti, chünki mehellimizdiki addiy meschid dadxah derwishning imametchilikide mehellini ijil – inaqliqqa bashlaytti. Dadam bu jemetning kélechiki bilen bizning jemetning kélechikini bir yipqa baghliwalghan bolsa kérek, daim «adem bolsang barlastek bol» dégenni aghzidin chüshürmeytti hem méni barlastin öginishke dewet qilip turatti. «Bizdin yiraqtiki Ürümchide bolsanglarmu choqum yéqin qoshna bolup ötünglar » deytti. Bu chong sheherde nedimu undaq ish bolsun deysiler, aliy mektebte bir sinipta oquduq, bir yataqta yattuq, emma xizmetke chiqqanda bir idaride ishligili, öy-ochaqliq bolghanda yene qoshna bolup ötkili bolattimu? Emma biz yenila shundaq bolduq...

Way allah, némilerni yéziwatimen ? Tarim Dadxahning sirttin salpiyip kirip kelgen halitini körüp bularni oylap ketkinimni körüng ! jemet tarixi sözleshke kiriship kétiptimen emesmu ? Shundaq qilip Tarim Dadxah sirttin salpayghan halette kirip keldi. Ezeldin jiddiy, estayidil qiyapette xushal-xuram yürüydighan barlasning chirayida tatarghinidin qan didari qalmighan idi.

«Jüre adash, Qiziltagh baziridiki Tursun quchqachning ashxanisigha bérip birni ichip kélili» dédi manga. Men likkide ornumdin turup uninggha egeshtim. 1-Yol aptobusi birdemdila bizni «qiziltagh» békitige élip keldi. U «xamidachü» dégen haraqtin bir botulka aldi. Bu qumulning ichish bek qiyin bolghan yuqiri giradusluq aq hariqi idi. Haraqni körüp ichimde qorqup qaldim. Ikkimiz buningdin birni ichsek néme bolup kétermiz-he ? Dep oylidim. Emma birnerse déyelmidim. 7 Mochendin ikki texse leghmen yep yene 5koyluq qoruma buyruttuq. Men uning tunji rumkini chirayini pürüshtürmey turup «ghurttide» yutuwetkinige qarap shürkinip kettim. Manga nöwet kelgende bir rumka haraqni yilandek tolghinip yürüp,chirayimni yüzümge qon'ghan chiwinni mijiwetkidek pürüshtürüp turup aran yuttum.

«Bügün göherning yatiqigha izdep sirtqa teklip qilsam bosughidilaqolumgha mawu xetni tutquzup qoyup ‹buningdin kéyin méni izdimeng› dep yatiqigha kirip ketti. Xetni körüshke zadila jür'et qilalmidim, yüzümge ishik yapqinichu téxi?» U béliq közi toldurup yene bir rumka ichti we yanchuqidin héliqi xetni manga tenglep« sen körüp baqqin, néme dep yazdiki?» Dédi. Xetni élip achsam « Tarim Dadxah , sizning méni yaxshi körgenlikingizge rehmet, emma men sizdin chong , bizning nelerge kétishimizni héchkim bir nerse déyelmeydu, bashqisini qoyup turayli, yash perqimizla bizni menggü bir yerge élip kélelmeydu , sizge bext tilep: göher» dep yézilghan iken. Xetni özige qayturup berdim, umu kördi. Bir chaghlarghiche ündimey turup ketti. Héch nerse démidi, ikkimiz ene shundaq jimjitla bir botulkini boshattuq. Ichimde bumu yaxshi bolghini, démisimu göher uningdin 2~3yash chong tursa ? Dep oylidim. Qadir yolwas bilen bolghan ish chirayliqche tügep , mendin epu sorighan hem buningdin kéyin öz'ara sen-pen déyishmey ötüshidighan bolghan...

Shuningdin kéyin Tarim Dadxah adem bilen arilashmaydighan, men bilen anche-munche yurttikiler heqqide sözliship qoyghandin bashqa héchkimge gep qilmaydighan bolup qaldi. Ders waqtida tartmisidiki «qizil rawaqtiki chüsh»ni körüp olturatti. Bir partida bolghachqa muellim biz terepke nezerini aghdurghanda yénik noqup qoyattim. Uning tamiqimu azlap xélila yadap qaldi. Men uningdiki bu özgirishlerni kichiklik qilip dadamgha xet yazghanda yézip saptimen, kéyinki ishlarda birmunche köngülsizlik bolup ötti.
Toyda toyup ash yégen rehimsiz Tarim Dadxah
Tarim Dadxahning ömride untulmas bir ish qalghini üchün shu ishigha hélimu ökünüp yüridu. Shuning üchün munberdikilerning ésidin kötürülüp kétey dep qalghan héliqi « toy küningde toyup ash yédim » dégen Ulughbékning shéirini alayiten Uyghurchilashturup mushu munberge yollighan. Bu shéirni téxi körmigen munberdashlarning ésige sélip qoyush üchün u shéirni bu hékayige qisturma qildim :

Toy Küningde Toyup Ash Yédim

Ulughbék ( özbékistan)

Toy küningde toyup ash yédim ,

(Néme qilay , qarnim ach idi ? )

Bextimning ketkini hem rast idi,

Derd-pighan'gha toyub ash yédim.

Éringning nezeri toxtighan mende ,

(Bicharening qarni hem ach ikende?)

Méning es-hoshum légende,

Alemnimu alimen shundin,

Toy küningde toyup ash yédim.

Üch légenni boshattim tenha ,

(Toy bolattimu her künde ?)

Emdi chayni bérishsun samawarda,

Toy küningde toyup ash yédim,

Puxadin chiqtim -_ toyup ash yédim.

Sahibxan derhal men taman keldi,

(Ash yep bolghinimni u belkim bildi)

Shunda manga hem insab kirdi ,

Duagha qol köterdim menmu shunda

(Toy bolamti herbir künde?)

Amin! ikki yash bextini tapsun!

Wedesige wapa qilishsun!

Toy küningde toyup ash yédim.

Ashni yédim hem chayni hem ichtim,

Izzitimning barida öyümge yürdüm ,

Shundaq qarisam öyde bir özüm ,

Way allah , doxtur sizde barmikin dawa?

Toy kününgde toyup ash yédim !

Toy küningde toyup ash yédim,

Elemge paylimay opqandek yédim,

Qarnim yérilip öley men dédim!


Emdi gepni charek esirche ilgiriki chaghlargha qayturay .

Shu künlerde Tarim Dadxah mendin xélila xapa idi . Buning sewebi mundaq bolghan : dadam her qétim manga yazghan xétide « adem bolsang Tarim Dadxahtek bol , he , uchu , yaxshi turuwatamdu ? Xoshna bolghandikin obdan ötüwatqansiler ? Bizning öydikilerdin we mendin ismimni atap turup uninggha salam dep qoy » dep yézishni zadila untup qalmaytti. Men kem eqil kélip mektebte bolup ötken ishlarni we Tarim Dadxahning mijezide körülgen yéqindin buyanqi özgirishlerni öyge xet yazghanda öydikilerge dep bergen idim . Bu ish Dadxah Derwishning quliqigha yetmey qalmaydighanliqini men nedin biley ?

Bir küni kechte emdi yatayli dep tursaq yataq ishiki qattiq chékildi , men bérip ishikni échishimgha yataqqa tamdek bir gewde kirip keldi we :

_ Tarim Dadxah dégen galwang mushu yataqta turamdu ? _ Dep qattiq warqiridi. Bu del méning yurtimizdiki qoshnam , Tarim Dadxahning dadisi Dadxah Derwishning neq özi idi .

_ Hoy , sen Hijran'ghu ? Semirip toptekla bopqapsen , yaxshi turuwétipsen-he ? _ Dédi manga qol bérip , _ Tarim Dadxah qéni ? Körünmeydighu ?

_ Men chaqirip kirey , sinipta qalghan idi , _ dédim we chapinimni kiyip sirtqa chiqtim. Men bu achchiqi yaman chus mijezlik xoshnamdin bek qorqattim . Shu tapta tala bekla soghuq idi . Tarim Dadxahning baridighan yéri manga ayan idi . U Göher isimlik shu qiz bilen « béyjing yoli» ni qar - shiwirghan'gha qarimay bille chingdaytti . He rast , emdi démisem bolmidi , « tursun quchqach »ning ashxanisida chirayimni chirayimgha qon'ghan chiwinni mijiwetkidek pürüshtürüp turup bir botulka ichip chiqqandin kéyinki künlerning bir mezgilide Tarim Dadxah ademler bilen nahayiti az arilishidighan boluwaldi, men bilen anche-munche ehwallashqandin bashqa héchkim bilen bérish-kélish qilmay « qizil rawaqtiki chüsh »bilen bolup ketti. Emma birer ay öte - ötmeyla héliqi chirayliq qiz Göherni qandaq indekke keltürdikin, ikkisi ayrilmaydighan boluwaldi, kechlik öginishtin qaytqanda u ikkisi mana mushu «béyjing yoli »ni chingdap harmaytti. Ürümchining bekla soghuq künliri bolghachqa men shutapta bekla tonglighan idim. Emma awu ikkisi qoltuqliship héch tonglighandek qilmaytti. Ularmu mekteb terepke qayrildi. Men derwaza qéshida saqlap ularning kélishini küttüm.

_ Dadang keptu ! _ dédim men ular kelgende , démisimu méning derwaza tüwide turghinimni körgen Tarim Dadxah heyran boluwatatti.

Tarim Dadxah Göherni yatiqigha apirip qoyup yataqqa keldi . U dadisini körüp bekmu qorqqan idi.

_ Hay , adem urghan nochi sen shuma ? Bizning jeddi-jemetimizdin sendek naehli chiqqan emes , séni oqusun, yaxshi adem bolsun , ata-bowiliridek , mana mendek ketmenning quli bolup qalmisun , dep Ürümchige ewetsem emdi néme qiliq bu ? Balamning chongiken, dep ensirep bu shege kelgiche ni künlerni körmidim ? Bilemsen ? Besh kéche - kündüzde keldim men bu yerge ...... _ Dadxah Derwishning chishliri achchiqtin kiriship ketti , mushtliri tügülüp héli oghlini uridighandek qilatti , men bolsam néme qilishimni bilmey bir chette hangwéqip turattim .
Tarim Dadxah ikkimiz etisidin bashlap Dadxah Derwishni ürümchining kochilirini ikki kün aylandurup xushamet qilduq. Towa deymen , herbir qedem bésishliridin men «dir» titrigen dadisidin Tarim Dadxah qorqupmu qoymidi.

Héliqi küni kechte «dada...» Dep chirayliq sözdin bir tiziq tiziwétiwidi, men kichikimdin chöchüp yüridighan bu achchiqi yaman qéri birdinla külgünchek yolwasning özila bolup qaldi. Ménimu «way balam, oghlumning sendek yaxshi qurdishi bolup qaptiken, bolmisa qandaq qilar bolghiydim bu tentekni » dep maxtapmu qoydi. Shuningdin bashlap men bu qéridin qorqmas boluwaldim,u manga unche sirliq-sürlükmu tuyulmas bolup qaldi. Shughinisi Tarim Dadxah yaman öginiwaldi. Hetta Göherge dadisini méhman qildurdi, men arqiliq bu qizni kelgüside emrige alidighanliqini dégüzdi. Men bu qéri chalwaqap kétidighan boldi, ep oylighan idim, nedikini , « ma balini , chong boptu , boptu , yaxshi ishken'ghu, tetillerde mehellige barghanda tirgenmu-tirgen, qonaqliqmu-qonaqliq möküp-chépip yürmeydighan boldi...» Dep qoydi. Men bu gepni zadila chüshenmidim. Kéyin bu gepni Tarim Dadxahqa dep bériwidim, bu aghiynem nahayiti qattiq külüp ketii, shu kemgiche Tarim Dadxahning bundaq külüp baqqinini zadila körmigen idim.
Aridin nechche yillar ötti, Göher mektep püttürüp doxturxanida qaldi, bu mezgilde Tarim Dadxahning küni biraqla yaxshilinip ketti, elwette bughdayning bahaniside qaramuq su ichkendek menmu bu aghiynemning paydisini jiq kördüm. Bizmu yétiship oqush püttürduq. Desliwide éytqinimdek herqaysimiz öz xizmet orunlirimizgha kétishtuq. Aridin bir yil ötkende Tarim Dadxah néme boldikin bilmidim, Göherni qangghir qaqshitip ayrilip ketti, Göher méni arigha saldi. Aghiynemge köp yélinip turup xizmet ishlidim, Göherning qilghan yaxshiliqlirini, ikkisining arilirida bolun'ghan nurghun dégili bolmaydighan ishlarni yüzige sélip xizmet ishlidim, u zadila perwa qilmidi. Bichare Göher yighlap-qaqshap jimip qaldi. Aridin yérim yilche ötken bir chaghda her ikkimiz Göher bilen Qadir Yolwasning toy barghiqini tapshurup alduq. Men uni téxi barmaydu heqachan , dep oylighan idim, emma nedikini , u Göher xéli qimmet pulgha élip bergen,özige tolimu yarishidighan ésil kastum-burulkisini kiyip, chachlirini parqiritip maylap, ap'aq yaqa-yenglik köyneklirini köz-köz qilip, aq-qizil arilash rengdiki moda ayiqini maylitip parqiritip ( shu zamanda bir mehel shundaq bir ayaq moda bolghan idi ) tébbiy inistitutning merike zaligha mendin burun kirip , toyi boluwatqan qiz-yigitning uduligha yéqin bir shirege kélip orun aptu. Bu toyda yigit Qadir Yolwas emes belki Tarim Dadxah bolup qalghandek sélishturma bolup qalghan idi. Yigitning toyluq yasinishi bekmu addiy-sadda idi, toygha kelgüchilermu tarim dadxahtek pozur bolup kétishmigen idi. Emma toy bashlan'ghanda yénimdiki Tarim Dadxahning udulidiki Göherdin közini üzmey bir nerse yep-ichiwatqinini körüp olturdum. Göhermu pat-pat ot chaqnighan güzel közliri bilen Tarim Dadxahqa tikiletti. Shu tapta bundaq haletni sezgen Qadir Yolwasning ichi néme boluwatqandu-he? Barlas chirayini pürüshtürüpmu qoymay ichetti we chokilirini birdem dem aldurmay qoruma-taam yeytti. Shundaq bolsighu meyliti, shirening saqiyliqini qilip ademge haraqni bolushiche zorlap « hey , tarim deryasining süyini ichken ogha balidek ichmemsen» dep qoyatti. Biz olturghan shiredikiler mest-eles bolushqan bolsimu Tarim Dadxah mit qilmay tik olturup yep-ichishini dawam qilatti, menmu aran-aran olturattim. Toy axirlashqanda biz yurtluq balilar qiz-yigitni hujrisigha ekirip qoyushtuq. Elwette Tarim Dadxahmu bille idi, belki wezxaniliqni yene kélip shu hujridimu bir botulkini boshatti, uning herbir rumka kötürgen chaghdiki közliri yer tégidin Göherdin üzülmeytti. Bek ongaysizlinip kétiwatqan Göherge ichim sérilip ketti. Qadir Yolwas bolsa bularni sezmeske salghan bolsa kérek, héch ish bolmighandek Tarim Dadxahning qolidin bext tilen'gen rumkini élip ichti...


Qaytip chiqqan chaghda Tarim Dadxahni yatiqimgha bashlidim. U yatiqimgha kirgende méni bir botulka ekirishke buyridi, bir botulka haraq bilen bir toxuning göshini élip kirsem, Tarim Dadxah :
Toy küningde toyup ash yédim ,

(Néme qilay , qarnim ach idi ? )

Bextimning ketkini hem rast idi,

Derd-pighan'gha toyub ash yédim.



Éringning nezeri toxtighan mende ,

(Bicharening qarni hem ach ikende?)

Méning es-hoshum légende,

Alemnimu alimen shundin,

Toy küningde toyup ash yédim.


Üch légenni boshattim tenha ,

(Toy bolattimu her künde ?)

Emdi chayni bérishsun samawarda,

Toy küningde toyup ash yédim,

Puxadin chiqtim -_ toyup ash yédim.



Sahibxan derhal men taman keldi,

(Ash yep bolghinimni u belkim bildi)

Shunda manga hem insab kirdi ,

Duagha qol köterdim menmu shunda

(Toy bolamti herbir künde?)



Amin! ikki yash bextini tapsun!

Wedesige wapa qilishsun!

Toy küningde toyup ash yédim.


Ashni yédim hem chayni hem ichtim,

Izzitimning barida öyümge yürdüm ,

Shundaq qarisam öyde bir özüm ,

Way allah , doxtur sizde barmikin dawa?

Toy kününgde toyup ash yédim !




Toy küningde toyup ash yédim,


Elemge paylimay opqandek yédim,


Qarnim yérilip öley men dédim!


Déginiche men öginey dep ekeldürgen dutarni bir xelq ahangigha sélip chalghach naxsha qilip éytiwatqan iken.


--- Bügün taza yaxshi qilmiding !---- dédim men. U meghrurlarche külüp qoydi , emma héchnerse démidi.

Mushu munberge kirip Tarim Dadxahning barliq témilirini körüp baqtim. Shuning ichide u 20yillar ilgiri dutarda naxsha qilip éytqan Özbék shairi Ulughbékning bu shéiri uning témisi arisida tolimu bichare halda tüzükrek inkassiz turuptu. Qaysi küni ikkiylen bille tamaq yégen chaghda uninggha bu shéirning ötmüshini esletsem , u qattiq pushayman qilghanliqini, Göherdin bek rehimsizlik bilen öch alghanliqigha ökünüp yoshurun azabliniwatqanliqini, mumkin bolsa hazir tul qalghan Göherdin tizlinip epu soraydighanliqini éytti. Chünki toydin ikki yil ötmeyla tughmidi, dégen bahane bilen Qadir Yolwas Göher bilen ajriship kétip bashqa biri bilen toy qilghan bolsimu yenila perzentlik bolalmay hazir üchinchisi bilenmu perzentsiz ajriship ketken idi. Anglisam Göher özining Tarim Dadxahning yüzige ishik yépip uni tashliwetkinidin qattiq ökünüp yürgenmish.

Bir Esir Dawam Qilghan Muhebbet
(Tarim Dadxah bilen Göherbanumning heqiqiy hékayisi)

Tarim Dadxah miladi 1900-yili 12-ayning 15-küni Xotenning Kériye nahiyeside bir tügmenchi ailiside dunyagha kelgen (bu yil top-toghra 108 yashqa kirdu). Esli ismi Tarim, Dadxah digini Tarim dadxahning dadisi hashim tügmenchidin nechche ewlat ilgirila ularning jemetige singip qalghan atalghu idi, eyni waqitta dadxah digen bu isimni beziler "Leqem" dep chüshendürdi, yene besiler "Nesep nami" digen boldi. Meyli qandaqla bolmisun, "Dadxah" digen bu söz bu jemetge nechche esir hemra bolup keldi. Sözlep kelsem gep tola, Tarimdadxahning Goherbanum bilen tonushimu del mushu "Dadxah"ning xasiyitidin bolghan idi. Buningdin alahezel azghina kem bir eser ilgirki hawa oquch künlerning biri idi. Tarimdadxahning küch-kuwetke tolghan qiran chaghgliri bolsa kérek, bügünmu ilgirki aditi boyiche bélige ikki zaghrini tügüp dolisigha ketminini salghiniche qum saydiki yerge su échish üchün Goherbanumlarning öyining aldidiki yoldin ötüp qaldi. Göherbanumningmu qoramigha yétip tolghan chaghliri idi. Uning anarning danisidek ikki mengzi, sedeptek chishliri, yashliq uchquni chanap turghan séhirlik közlirini körgen erkek zadining xéli künlergiche uyqusi haram idi. Uninggha ni-ni yigitler ich-pesh tartip paqqan bolsimu, biraq hemmisila ümitsiz qélishqan idi. Biraq Tarimdadxahchu? Göherbanumning Tarimdadxahning bu yoldin ötishini saqlap turghinigha ilgirkidekla xéli künler bolup qalghan idi. Mana bügün Tarim dadxah bu aldi tereptin chiqip kéliwatidu, uning turqi xuddi Göherbanum ilgirki qétimlarda oghurluqche küzetkenge opmu-oxshash, shu qeder biperwa emma ajayip merdane, u nimilernidu ghingship éytiwatqandek idi, emma uni Göherbanum zadila éniq angliyalmidi.
-- Bir esir dawam qilghan muhebbet! -- Bu Göherbanumning awazi idi. Tarimdadxah uninggha yéqinlapla qalghan idi. Emilyette Göherbanumgha bu sözni éghizdin chiqirish üchün kelgen küch-qudretning nedin peyda bolghanliqini bir yaratqan igem bilmise, buninggha Goherbanumning özimu jawap bérelmeyitti.
-- Hoy, Goherxankenghu bu! Mende birer ishing barmitti, Goher! -- didi Tarimdadxah perwasizla.
-- Yaq! ...Yaq!... -- Göher holuqqinidin özini qoyidighan jay tapalmay qélip aran digende -- "Dadxah" digen nime gep bu?-- digennila éghizidin chiqiralidi.
-- Hey Göher!.. hey Göher!... méni yolumgha mangghili qoymay, ejep bir sualni soriding-ya ademdin, he rast bu sualgha tagham Kenjidadxah jawap béreleydu. Men taghamdin sorap sanga jawap bérey Göher! -- Tarimdadxah sözini tügütüpla xuddi héch ish bolmighandek yoligha rawan boldi. Göher turghan yéride hangwéqip xéli uzunghiche midir-sidir qilmay turdi. Tarimdadxah gerche uninggha anche perwa qilip ketmigen bolsimu, u ésini yighiwalghandin kéyin hélila bolup ötken ish üchün özining neqeder qeyserlik körsetkenlikidin pexirlinip yürdi. Uning chachliri aqirip, chishliri tamamen tökülüp ketken bügünki kündimu bir esir bolay digen ashu ish uning hélihem huddi tünügünki ishtekla éside, mushu qish-yaz, bahar-küz, qar-yamghur boran-chapqun bir-birini choghliship ötken bir esirge yéqin ömride uninggha birdin-bir teselli bolup kelgen, hetta bu uninggha özidin pexirlinidighan birdin-bin bir rohiy ozuq kelgen idi. Künler aldirangghu saqlap turmaydu. Künler ötüp ketti, Goherbanum bolup ötken nurghun ishlarni esliyelmeydu. Biraq Tarimdadxahning "Hey Göher!... Hey Göher!" digini hélimu uning qulaq tüwide jaranglap turuptu.
Shu ish bolup nechche kündin kéyin Tarimdadxah Göherbanumni izdep keldi. Kéyinki xasiyetlik künler toghurluq jiq toxtalghum yoq, aridin uzun ötmey Tarimdadxahmu söygüning siritmiqigha chüshüp qalghan idi (Xuda undaq künni bendisige körsetmisun!...), Shu künlerde bularning ishining shepisini bilip qalghan Göherbanumning dadisi Selimyapsa Gösherbanumni qorogha soliwélip siritqa chiqarmaydighan boldi. Bichare Tarimdadxah ularning qorosigha su kiridighan süngghüchtin qisilip kirimen dep soquma tamning arisigha qapsilip qélip ya aldigha ya keynige mangalmay 2 saet tamining arisida turghanni dimeyla qoyay, ming bir mushaqette tamdin ötüp Göherbanumning qorosigha kirishige hoylida baghlaghliq turghan höküzdek kélidighan kötmek quyruq it baghlaghliq aghamchini üzüwétip, Tarimdadxahning udul kelgen yérini talap nechche minut ichidila uning birmu saq yérini qoymidi. Ölmetning üstige tepmek digendek itning qawishidin oyghunup ketken Selimyapsa qolida kötürüp chiqqan kaltek bilen Tarimdadxahni urup yérin jan qip qoydi. Kéchide bolup ötken ishlarni éniq körelmigen bolsimu, Göherbanum hojrisining derizisi aldida turup hemme ishni bilip turdi, dadisining Tarimdadxahni urup öltürüp qoyidighanliqigha közi yetken göherbanum janni alqangha élip hojrisidin chachrap chiqip dadisining putigha ésilip turup nale qildi.
-- Dada!.. boldi urmang! Men nime disingiz shuninggha köney!...
Aridin bir hepte ötüp Selimyapsa qizi Ghoherbanumni yuqarqi mehellidiki yéza aqsaqilining oghligha yatliq qildi. " Yighlimang qiz! yighlimang! toyingiz boldi...Altun töshük, altun böshük öyingiz boldi...
Aridin uzun ötmey yéza aqsaqili yiraq bir jaygha pütün jemeti bilenla köchüp ketti. Tarimdadxah shu qabahetlik kündin bashlap Gösherbanumning xewirini alalmidi.
Yillar saqlap turmaydu, aridin 60,70-yil hetta uningdinmu köp waqit ötüp ketti.
Aldinqi yili Kériyege "Qurban tulumning beijinggha kélishi" namliq filimni süretke élish gurupisi keldi. Bu yurutta Qurban tulumni baliliq chaghliridin tartip bilidighan birdin-bir shahidtin Tarimdadxahla qalghachqa filim gurupisi anche küchimeyla Tarimdadxahni tépiwaldi. Filim gurupisining güzel senet yétekchisi dangliq ressam bolghachqa uning hasirqi süritidin bir parche sizip uninggha sogha qildi, ressam sogha qilghan bu resimsining köchürülmisini tarimdadxah Xinjiang liniyiside bash süret qilip ishletken bolsa, esli nusxisini hojrining közge chéliqidighan bir yérige ésip qoydi. Suretke élish gurupisi qaytidighan chaghda özliri ishletkenge xéli bolghan qol kompiyotiridin birni Tarimdadxahqa xatire süpitide hediye qildi. Béshida Tarimdadxah bu oqetke qarapmu qoymighan idi, kéyin newrisi Qutluqdadxahning yaridimi bilen bu nersini öyige jaylashturup kunupkilirini bésishqa qiziqip qaldi.
-- Balam, bu nerse bilen dunyaning hemme yérini körgili bolamdu?
-- Shundaq bowa! Nimi diseng shuni tapalaysen!
-- Shundaqmu? Göhernimu tapalamdimen!
Boway newrisining aldida Göherning ismini chiqirip tashlighinidin ongaysizlinip ketti.
-- Bowa Göher digen nime u?
-- Hey balam mundaqla dep qoydum!
Bowaygha newrisi nehche ayghiche hardin-taldim dimey ügetti. Hetta Xinjiang liniyisigimu "Tarimdadxah" digen nam bilen tizimlitip berdi.
Mana möjize dise mushuni dise bolidu, boway künlerning biride Xinjiang liniyisidin Göherbanum öz qoli bilen yazghan qurlarni oqidi. Göherbanum Tarimdadxahqa atap yazghan xétige töwendikidek téma bergen idi: "Tarim dadxahqa öch boldum!"
Tarimdadxah boway, tughulghan küningizge mubarek bolsun!

Chüshümde Tarim Dadxahni körüptimen. U Shah Meshrepke oxshash jende képen kiyip, rawabni munu qoshaqqa chélip deshtlerde yürgidek:


Men yürermen yene-yene,
Ishq boyidi méni qan’ghe.
Ne yolchimen, ne diwane,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Gah mangarmen yillar kebi,
Gah tozarmen ghazang kebi.
Gah aqarmen seller kebi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Qiyanlardek aqarmen,
Derdlik yüregim yaqarmen.
Yarni oylap munglinarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ya qelbingdin qaldur méni,
Ya weslingge qandur méni.
Köp munglatting, küldür méni,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Men yürermen yurttin yurtqa,
Dost istermen tildin tilgha.
Ghurbet halimni kimler biler,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Mejnun kebi hem yürermen,
Leylini chüshte körermen.
Oyghinip mung-mung bolarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Renggim sériq, közlerim yash,
Baghrim pare, jigerim tash.
Halim bilgil derdmen adash,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ishqing méni mest eyledi,
Dilni cheylep xest eyledi.
Öltürmekke qest eyledi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Miskin hijran bicharemen,
Janim tende, dil yaramen.
Ashqliqta awaremen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Men yürermen yene-yene,
Ishq boyidi méni qan’ghe.
Ne yolchimen, ne diwane,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Gah mangarmen yillar kebi,
Gah tozarmen ghazang kebi.
Gah aqarmen seller kebi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Qiyanlardek aqarmen,
Derdlik yüregim yaqarmen.
Yarni oylap munglinarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ya qelbingdin qaldur méni,
Ya weslingge qandur méni.
Köp munglatting, küldür méni,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Men yürermen yurttin yurtqa,
Dost istermen tildin tilgha.
Ghurbet halimni kimler biler,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Mejnun kebi hem yürermen,
Leylini chüshte körermen.
Oyghinip mung-mung bolarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Renggim sériq, közlerim yash,
Baghrim pare, jigerim tash.
Halim bilgil derdmen adash,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ishqing méni mest eyledi,
Dilni cheylep xest eyledi.
Öltürmekke qest eyledi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Miskin hijran bicharemen,
Janim tende, dil yaramen.
Ashqliqta awaremen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Chüshümde Tarim Dadxah deshtlerde yuqiriqi qoshaqqa rawab chélip jende képen bilen yürgidek!

Men yürermen yene-yene,
Ishq boyidi méni qan’ghe.
Ne yolchimen, ne diwane,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Gah mangarmen yillar kebi,
Gah tozarmen ghazang kebi.
Gah aqarmen seller kebi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Qiyanlardek aqarmen,
Derdlik yüregim yaqarmen.
Yarni oylap munglinarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ya qelbingdin qaldur méni,
Ya weslingge qandur méni.
Köp munglatting, küldür méni,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Men yürermen yurttin yurtqa,
Dost istermen tildin tilgha.
Ghurbet halimni kimler biler,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Mejnun kebi hem yürermen,
Leylini chüshte körermen.
Oyghinip mung-mung bolarmen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Renggim sériq, közlerim yash,
Baghrim pare, jigerim tash.
Halim bilgil derdmen adash,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Ishqing méni mest eyledi,
Dilni cheylep xest eyledi.
Öltürmekke qest eyledi,
Kel, kör, méni ishq neyledi.

Miskin hijran bicharemen,
Janim tende, dil yaramen.
Ashqliqta awaremen,
Kel, kör, méni ishq neyledi.