Ottura mekteptiki matématika oqutquchimiz Mömin muellimning wapat bolghinighimu shunche yillar bolup ketti. Her qétim ottura mekteptiki oqughuchiliq hayatimni, ustazlirimni esliginimde, ediplerning ustazlar heqqide yazghan tesirlik eserliri qulaq tüwimde jaranglighanda, hazirmu ders munbiride ewladlarning kélechiki üchün ter töküp japaliq ishlewatqan ustazlar qatarida qisqighine oqutquchiliq hayatidin özige shadliq tapqan ustaz Mömin muellimmu köz aldimda namayan bolidu.
Baliliq chaghlar hazirqidek yadimda, kishiler hazir “meynet inqilabi” dep atiwalghan, heqnaheq astin-üstün qilinip, memliket boyiche bilimdin zéhni oyghan’ghan kishiler zerbige uchrawatqan yillarda, mehellimizde kökrikige «Neq Eksil’inqilabchi Unsur» dégen belge taqalghan, tinimsiz ishlisimu, hemme ishni puxta qilidighan, xushxuy bir kishi bar idi. Pat-pat échilip turidighan küresh qilish yighinlirida «Weli, mesilengni tapshur!» déyilsimu, emma yighindin bashqa chaghlarda kishiler bu kishini «Abduweli ependi» dep hörmet qilishatti.
Hazir oylisammu ichim siyrilidu. Ashu yillarda bu kishining öyidin nahayiti körkem, qattiq muqawiliq kitablardin nahayiti nurghuni chiqqanidi. Kitablar zembil bilen talagha épchiqilip, yuqiri awazliq karnaydin yangrawatqan «Déngizda Paraxot Rolchigha Tayinip Mangar» naxsha sadasi ichide, üjmiler saye tashlap turghan ashu hoylida otqa tashlandi, külge aylandi. Naheqchilik qaplighan zéminda turushni xalimighandek, birnunche kitab waraqliri külge aylan’ghini boyiche pütün péti hawada leylep, barghanséri igizlep közdin ghayib bolatti.
Mömin muellim mana mushu ependi ailiside, mushu döwe kitablar saqlan’ghan ailide tughulup öskenidi. U mehellide at harwisi heydeytti. Ata-anisi bolsa kéche-kündüz emgek qilatti. Oqughudek tüzük kitab tapqili bolmaydighan shu yillarda, aka yolluq aghiynilerning ajayip güzel chöcheklirige qanmighan halda teng kéchide öyge qaytqinimizda, “Weli unsur” qatarliqlar etret atxanisining témining örülgen jayini qopuriwatqan yaki qandaqtur “etigiche tügitish zörür” bolghan emgekni qiliwatqan bolatti…
Bu yerde mezmun bilen anche munasiwiti bolmisimu bir qisturmini qoshqum kéliwatidu. Kéchide emgek qiliwatqan ashu “qalpiqi bar” kishiler arisida mehellimizdki kishiler “Wéy Si” dep ataydighan birla Xenzu kishi bar idi. Shu waqitta chonglardin anglishimche, mushu yézimiz tewesidiki Xenzular ichidiki eng uqumushluq kishi bolup, Xenzular ne-nelerdin kélip uninggha ichkiridiki tughqanlirigha ewetidighan xetlirini yazduridiken. Küresh qilish yighinliri échilghanda, u otturigha tartip chiqirilsila, oghli héchqandaq gep qilmastinla güpülditip urup kétetti, kishiler uni tartip toxtitiwalghiche uratti. Wéy Si oqutquchi bolghan kishi bolsa kérek, tolimu sewrchan kishi idi. Kichik balilar «Wéy Si, diqqet, «Sherq Qizar di» naxshisini éyt!» (Bu gep Xenzuche déyiletti, elwette) désimu, héch xapa bolmastin, diqqette turup, «Sherq Qizardi»ni awazini titritip sozup éytip bolup, külüp qoyup yoligha mangatti, yolini dawam qilip uzun ötmey yene bir bala shundaq désimu, yene érinmey, xapa bolmay héchbolmighanda birer kublétni bolsimu éytip bolup mangatti. Men aliy mektepke kétip köp ötmey u oghli bilen ichkirige kétiptu. Kishilerdin anglishimche, Wéy Si déngiz armiye institutining oqutquchisi, “proféssor” ikenmish, ana mektipi uni izdep tépip élip kétiptu. Ketkiche mehellidiki qoshnilargha kino qoyup bérip xoshlishiptu.
U waqittiki bezi ishlarni oylisa ademning külgisi kélidu. Shu zamanda, kent (dadüy)de “Texey” leqemlik bir shuji bar idi, kishilerge “namuwapiq” her bir gépi, ish-herikiti üchün terbiye bérip érinmeytti, küresh qilish yighinliri u kishi bolsila keskin bolghanning üstige uzurap kétetti. Ashu dewrdiki her millet qoshnilar ara, “poméshchik qalpiqi” bar qoshnilar bilen bolghan muamilide diqqet qilishqa tégishlik terepler heqqidimu özgiche qarashliri bar idi. Mehellimizdiki Ghopur doxtur dégen kishi “Poméshchik” qoshniliridin birining öyidin süt élip chiqip, chay sütlep ichkenliki bu shujining quliqigha yétip qalghan iken, bu “éghir” mesilimu jiddiy yosunda yighinda otturigha qoyulghan, Ghopur doxtur sinipiy munasiwet qaidisining 1-, 3-, 4-maddilirigha xilap kélidighan bundaq xataliqni qayta sadir qilmasliqqa agahlandurulghan idi. Etisi bolsa shujining wélsipit bilen ishqa kéliwatqinini körgen mehellimizning yashliridin ikki-üchi uninggha anglitip:
“Jimbil-qasqan, jimbil-qasqan,
Ghopur doxtur “yi, sen, si” qaymuqqan…
Hey boz texey…!”*
(U chaghda del mushundaq udarda éytilidighan bir inqilabiy moda naxsha bar idi, Xenzuche bu naxshining axiridiki sözi “ey basaxey” déyiletti, “boz texey” bu ahanggha bekmu mas kelgen idi) dep naxsha éytip, “inqilabiy naxshini buzup éytqini” üchün terbiye bérishke shujining aldigha chaqirtilghan idi. Men bu menzirini derizidin körgen idim.
Heqiqet naheqchilikler üstidin ghalib kélip, heq-naheq ayrildi. Abduweli ependi aqlandi. Nahiyining «Tarix Matériyalliri» kitabida, uning Gomindang eksiyetchilirige qarshi gholluq ezimetlerdin ikenliki bayan qilindi.
Atisigha oxshash hemme ishni puxta qilish aditi tüpeyli mehellidiki yashlar «Mömin usta» dep atiwalghan déhqan yigit Mömin emdi «Mömin muellim» boldi. Oqutquchi bolghinidin u tolimu xushal bolghan idi. Mektep uni qedirlidi. Deslepki birqanche ayda u toluqsiz otturining dersini bergen bolsa, köp ötmey mektep uning bilim asasining puxtiliqi, xizmettiki qizghinliqi, ders ötüsh métotining yaxshiliqigha qarap, uni biraqla toluq ottura sinipning matématika dersini ötüshke orunlashturdi. Matématikidin ibaret yétekchi penning ders waqti shadliq waqtigha aylandi.
Téxi yéqindila etretning étizliqida sewze yuluwétip mendin ders toghriliq qiziqarliq soallarni sorighan déhqan Mömin aka mana bügün muellimimiz bolup, dersni shunche chüshinishlik, qiziqarliq ötmekte. Men heyran idim, dersni cheksiz hayajan ilkide anglayttim. Chünki bu shunche yillar topa astida yatqan göherning qayta julalinishi idi. Shundaq, ustazlar ene shundaq kishiler, özliri tutqan bordek yaki köyüwatqan shamdek özini xoritish hésabigha kishilerge yashash yoli körsitip béridu.
Shu künlerdin bashlap méning uni «Mömin aka» déyishke tilim barmaydighan, «Mömin muellim» depla ataydighan boldum. Chünki méning nezerimde mendin yéshi chong bolghanliki er kishilerning hemmisi manga aka bolalaytti, emma shunche köp akilar arisida Mömin muellimdek ustaz bolushqa yaraydighinidin qanchisi bar?
Mömin muellim bashqa oqutquchilirimizgha oxshash, yaxshi netijige érishkinimizni bilse tolimu xushal bolatti.
--- He, Abdilim, bu qétim edebiyat imtihan netijeng qandaq? --- dep soraytti u.
--- Eslidighu 100 nomurluq berdim dep oyliwédim. Muellim oyun-tamashadiki netijemni hésabqa élip, manga minus 20 nomur qoshup bériptu…
Bu matématikiliq jawabtin muellim külüp kétetti.
Uzun dawamlashqan héliqi yillardiki éghir emgek üstige tügimes rohiy azab, ach-toq, issiq tamaqsiz qélishlar axir ashqazan rakini peyda qilip, oqutquchiliqni söygen, pütkül hayatida anche uzun bolmighan oqutquchiliq hayatidin, bilimdinla shadliq tapqan Mömin muellimni arimizdin élip ketti. U ömri yar bergiche bolghan ashu oqutquchiliq hayatida özining sebdashliri bolghan japakesh oqutquchi ustazlarning ustazliq rohini özining her bir ish herikitide eks ettürüshke ülgürdi. U kespdashliri bolghan oqutquchilarda, oqughuchiliri bolghan bizlerde untulghusiz eslimilerni qaldurdi.
Oqutquchiliq démek --- japa-musheqqetni yéngish démekliki bilen bashqa kesplerge oxshashtek qilghini bilen, oqutquchiliq démek yol tépishni ögitish démekliki bilen bashqa herqandaq kesptin büyük orunda turidu. Shundaq bolsimu dewr sinaqliri ustazlarni yoqlap ötüshni estin chiqarmaydu. Sinaqlar --- mesile, sinaqlar --- tosaq. Emma oqutquchi chékinishni bilmeydu.
Ustazlarni, merhum oqutquchimiz Mömin muellimni esliginimde ésimge tizilip kélidighan pikirler shunche lérik, mezmunluq bolsimu, qolgha qelemni alghanda, haman köngüldikidek chiqmay qalidu.
Köz aldimda ustazlar simasi bir-birlep ötmekte. Ular japakesh, ular millet medeniyitining tüwrükliri. Ularning ders munbiridiki awazliri qulaq tüwimde.
Héslirim bilen tomurdash bolghanliqi üchün, téléwiziye tiyatiridiki munu shéirmu manga yad bolup ketken:
«Oqutquchi…
Oqutquchi bolghum yoq peqet,
Boldummu tartimen japa-musheqqet.
Lékin,
Télikim-arzuyum shuki –
Oqughuchi bolup bir ömür,
Oqutquchining yéteklishide
Bilim béghini kezsem ta ebet.
Oqutquchi…
Oqutquchi bolghum yoq peqet,
Boldummu charchaymen, körmeymen rahet.
Lékin,
Télikim-arzuyum shuki ---
Oqughuchi bolup bir ömür,
Oqutquchining hémayiside,
Eqil déngizini kezsem ta ebet.
Oqutquchi…
Oqutquchi bolghum yoq peqet,
Boldummu körmeymen qilche halawet.
Lékin,
Arzuyum-ümidim shuki ---
Saddiliqimni saqlap shu péti,
Oqutquchining hamiyliqida,
Ustaz rohigha nail bolup ötsem ta ebet!»
2006-yili yézildi
Calendar
Sun Sep 13 2015, 15:12 by 
Mawzu: Ashu Yillar, Bizning Matémetika Oqutquchimiz 
