powést)
Batur Rozi （JennetMakan）
("Tengritagh" jornili, 2002-yilliq 3-sanidin élindi.)
1

Miladiye 1657 - yili küz aylirining melum bir küni, riyazet qoruqliri tor tartqan chirayidin ippet nuri chaqnap turghan selimixan öz qoli bilen igirgen ikki ghaltek yipni kötürüp nemen'gan restiliride xéridar izdep kétiwatatti. U tosattin bir baqqalning séwette üzüm sétip olturghanliqini körüp qaldi. U üzümge sézik bolghili xéli künler bolghanidi. Selimixan ixtiyarsiz héliqi üzüm séwitining qéshigha bérip, séwetning tüwige chüshüp ketken ikki dane üzümni élip, sürtüwétip aghzigha saldi - de, kétip qaldi. Qorsiqidiki bala tosattin tépichek étip, zuwan sürüshke bashlidi:

- Ey ana, tengridin qorqmay, mexluqtin uyatmay némidep kishining heqqini yeysen? Eger üzümning igisini razi qilmisang, boldi tughulmayla qoyay!

Selimixan bu wehiyane geplerni anglap bihosh bolup yiqilip qaldi. Bir hazadin kéyin hoshigha kélip, bir bésip - ikki bésip ming teslikte öz öyige qaytip keldi. Molla weli ayalini bu halda körüp, ensizlik ichide qaldi we ayalidin néme ish yüz bergenlikini soridi. Selimixan yüz bergen ishlarni érige bir - birlep sözlep berdi. Molla weli ayalining we uning qorsiqidiki balining amanliqini tilep tengrige dua qildi, andin ayaligha:

- Bu tengridin bésharet. Téz barghin, üzüm satidighan baqqalni razi qilip kel!- dédi.

Selimixan ikki tenggini yaghliqqa tügüp bazargha mangdi. U xijaletchilik ichide boyunlirighiche qizarghan halda baqqalning aldigha yétip keldi.

- Üzüm sétiwalghili keldingizmu, apaq xénim?- Dep soridi baqqal.
- Ey inim, baya séwitingning yénigha chüshüp ketken ikki tal üzümni oghriliqche yewalghanidim, yep bolup qattiq pushaymanda qaldim. Munu ikki tenggini élip manga raziliq berseng we méni xijalettin qutuldursang?

Baqqal selimixanning sözidin tesirlinip qilidighan qiliq tapalmay qaldi. U bir tenggini élip, yene bir tenggini bir séwet üzüm bilen qoshup selimixan'gha qayturup berdi.

- Ey natiwan ana, xudaning silige oxshash yaxshi bendisimu bar iken. Dunya silidek insapliq ademler bilenla paklinidu. Üzümni ötken - kechkenler yeydu, tolisi pul bermey kétidu. Men hemmige razi. Silidinmu elwette razi. Köngüllirini ghesh qilmighayla.

Selimixan baqqal bilen xoshlishiwétip oyghinip ketti.
Uning aldida baqqalmu, bazarmu yoq idi. Tünglüktin téxi emdila süzülüshke bashlighan asmanning bir parchisi ala bolghan ghoridek körünüp turatti. U teret élip namaz oqush üchün ornidin qozghilishigha dehshetlik tolghaq tutup, pütün bedinidin chiliq - chiliq soghuq ter chiqip ketti. Ayalining azabliq ingrashlirini anglap chöchüp oyghan'ghan molla weli, aldirashchiliqta kalichinimu sapmay, yalang ayagh péti tughut anisini chaqirghili yürüp ketti.

Tolghaq alahazel yérim kün dawamlashti. Quyash asman - pelek kötürülüp tünglüktin marighan chaghda, balining béshi qipqizil qan ichide börtüp chiqishqa bashlidi. Tughut anisi paypétek bolup, chögün qaynighudek waqit hepiliship balini qoligha aldi. Bala biliner - bilinmes pushuldap tiniwatatti. Tughut anisi balining burnini chimdap yighlatti. Bala bir yighlighan péti nechche kün'giche toxtimay yighlidi. Balining chatiriqida bir parche gösh ötükning sökülüp ketken zighzighidek sanggilap turatti. Böridin xewer alghan molla weli xushalliqida qin - qinigha patmay qaldi.

Molla weli bala tughulup uzaq ötmeyla nemen'gandiki meshhur ölima haji ebeydulla (leqimi molla bazaraxun)ni chaqirip "baba rehim" dep at qoydi. Bala isim qoyghiche ésedep yighlap ketti. Molla bazar balining yighlighinigha qarimay, isim qoyup bolupla, uni yumshaq yikendaz üstide domilitiwetti. Molla weli ensirep balini derhal qoligha éliwaldi. Molla bazaraxun molla welige qarap istihza arilash xitab qildi:

- Tengrining ashiq bendilirining belgisi yighlimaqtur. U wehdet (ilahiy birlik)tin ajrap zémin'gha apiride boldi. U tughulghinida wehdettin ayrilghinigha yighlaydu; Hayatida wehdetke qoshulalmay yighlaydu. U haman yene wehdetke qaytidu, ene shu chaghdila andin u yighlashtin menggülük toxtaydu. Bala oqush yéshigha yetken haman medriske bermek lazim. Tengri quranda öz ailisini jahalette qoyghuchilargha qattiq azab wede qilghan. Medriste ilmiy teriqet yolliri boyiche mükemmel terbiye körgendin kéyin, ashiqliq yoligha salmaq lazimdur. Bizning qelenderiye teriqitiimizde barliq ilim we ibadetler ilahiy ishqqa jemlen'gendur.

2

Bala oqush yéshigha yetkende molla weli uni molla bazaraxunumning medrisige apirip berdi. Babarehim chirayidin nur yéghip, közliri ottek chaqnap turidighan zérek bala idi. Molla weli oqush yéshigha toshqiche uninggha xéli köp nersilerni ögitip, nurghun kitablarni oqup bérip ülgürgenidi. Medrisning qarangghuluq qaplighan hoylisida u molla bazaraxunumning hemmila adem eyminidighan sürlük közlirige delling tikilip, közlirini möldürlitip qarap turatti. Molla weli oghlining bundaq qarashlirini hayasizliq dep chüshendimu qandaq, xijaletchilikte béshini yerdin üstün qilalmidi. Molla bazaraxun balining közlirige uzaq tikilgendin kéyin, aridiki jimjitliqni birinchi bolup buzdi.

- Men balining wujudini kitab oqughandek oqup chiqtim. Uning wujudida atesh yanidu, atesh! bu tengrining ishqidin alamettur. Emdi bu ateshni teriqet ilmining yelpügüchliri bilen yélinjatmaq lazimdur.

Molla weli mürisidin tügmen téshi kötürülüp ketkendek yénik uh tartti.

Tunji sawaq shu künila bashlandi.

- Bismillahirrehmanirrehim, "elif" deng oghlum!- dédi molla bazar.
- Bismillahirrehmanirrehim, elif!- dep tekrarlidi babarehim.
- Emdi "be" deng!- dédi molla bazar.

Baba rehim jimip qaldi, u baliliq tesewwurlirigha gherq bolghanidi.

- Mende bergidek birnerse bolmisa,- dédi u axirida hezil qilip.
- Kichik turup, men bilen takallashmaqchimu sen?

Molla bazaraxunning quyqa chachliri kirpiningkidek tik turup ketti.

- Ey, hörmetlik ustaz,- dep gep bashlidi babarehim bir'az jiddiyliship,- atamning éytishiche, "elif"ning menisi "bir" dégenlik bolup, mene jehette tengrining birlikige nisbet qilin'ghanmish. Jahanda tengridinmu ulugh héchnerse yoqtur, shunga "elif"din ötmek xatadur. Kechürgeyla.

Molla bazar babarehimning sadda, emma mentiqiliq pikirlirige qayil qaldi bolghay, achchiqini yutuwetti.

- Tengrini bilish üchün ustaz tutmaq lazimdur. Ustaz tengrige bérish yollirini ögitidu. Shunga pirning emri wajiptur.

Babarehim bash - axiri yoq oqushqa bérilip ketti. Aridin nechche yil ötmeyla u yadlimighan süre, oqumighan "nawai", "qissesul enbiya" qatarliq türkiy yéziqidiki derslik kitab qalmidi. Molla bazaraxun uning eqlige qayil qaldi we uninggha ereb, pars tilliridin sawaq bérishke bashlidi. Aridin yene nechche yil ötmeyla u xoja hapizning parsche shéirlirini oqup, mene éytalaydighan bolup qaldi. Seidi shirazining "bostan" we "gülistan"liridin tartip periddin ettarning "mentiqutteyir" namliq dastani, shundaqla jalalidin rumining "parsche qur'an" dep shöhret qazan'ghan zor hejimlik meshhur diwani "mesnewi" uni özige qattiq séhirliwalghanidi. U kéche - kündüz dégüdek xiyal sürüp, periddin ettar we jalalidin rumi bilen uzundin - uzun'gha söhbetliship chiqatti. U bekmu xiyalchan idi. Bezide tamaqnimu, hetta uyqusinimu untup qalatti. Molla bazaraxun uni köngül qoyup terbiyilidi.
Molla bazaraxunning neziride meshrep taliplirining közi idi. Taliplar ichide u hemmidin eqilliq bolghachqa, uni xoymu qedirleytti. Uni shu zamanlarda mawaraunnehirde ewj alghan qelendiriye mezhipining meshhur ölimaliridin qilip terbiyileshni we özige iz basar qilishni könglige pükti. U babarehimge uzundin - uzun wezxanliq qilatti.

- Qelendiriye teriqiti jimi teriqetlerning gültaji. Tengrige eng téz yetküzidighan yoldur. Mahiyet étibari bilen élip éytqanda, biz hemmimiz tengrining aldida qelendermiz. Qelender ikenlikimizge ten bermey gahi bay, gahi mensepdar bolup otturigha chiqmaq tengrige asiyliq qilghan bilen barawerdur. Rizqini tengri béridu, lékin her xil usullar bilen béridu. Baylar, hökümranlar tengri bergen rizqini ajizlarning qolidin hiyle - neyreng we zorluq bilen bulap alidu. Biz bolsaq baylardin tilep, kembeghellerge bérip, allaning rizqini tengsheymiz. Alla bizlerni ene shundaq tengshek qilip yaratqan...

Babarehim deslepte molla bazarning wezlirige meptun bolup, pütün wujudi bilen qelender bolushqa teyyarlandi. Tehdit we zorawanliq höküm sürüwatqan nemen'gan shehiride babarehim heqiqeten bay bilen kembeghelni tengsheydighan, adaletsizlikni tügitidighan bir tengshekning lazimliqini barghanséri chongqur hés qilmaqta idi. Uning neziride tengri aldida hemme adem barawer idi. Shunga tengrining bendilirige chachqan rizqimu teng barawer bolushi kérek idi. Nemen'gan tupriqidin bu barawerlik kötürülüp ketti. Tengrining rizqi néme üchün ademler üstidin hökümranliq qilish üchün ademlikni untushqan az sandiki hökümranlarning we baylarning xezinilirigila tiqilip qalidu?Néme üchün ular bilen rizqida teng törelgen san - sanaqsiz bendiler ghurbetchilik azabida ingraydu? Babarehim bu tengsizlikni peqet keng kölemlik qelenderler mezhipi teshkillepla hel qilghili bolidu, dep qaraytti.

3

Babarehim on besh yashlargha kirip qalghanidi. Uning medristiki hujrisigha baghistan kentidin kelgen yéngi talip kélip jaylashti. Bu talipning ismi pirmet sitari idi.Pirmet sitari deslipide etidin - kechkiche xiyal sürüpla olturidighan, xiyaldin bash kötürse qoligha gah tembur, gah satarni élip ich - ichidin yigha qaynighan halda mungluq naxshilarni tengkesh oquydighan bu ghelite yigittin eyminip qaldi. Bu hujridishining mijezila emes, belki turqimu ghelite idi. Qeddi - qamiti kélishken, emma péshanisi keng idi, chachlirini bolushigha qoyuwetken bolup, mürisige yéyilip turatti. Közliridin küchlük bir xil ot chaqnap, qarighan ademning wujudini örtep tashlaytti. Babarehim ene shundaq derwish mijez bolghini bilen, nahayiti kélishken idi. Awazi xoymu süzük we jarangliq, naxshiliri nahayiti tesirlik we mezmunluq bolup, bir anglap qalghan ademning qanmay anglighusi kéletti. Tembur we satarnimu wayigha yetküzüp chalatti. Pirmet sitari deslipide uning qarashlirigha berdashliq bérelmey, üni ichige chüshüpla ketti, kéyinche u tembürni qoligha éliwélip, "munajat"qa pütün xiyali bilen bérilip chéliwidi, pirmet sitarimu ixtiyarsiz naxsha towlap jor bolushqa bashlidi. Pirmet sitari öz yurtida bolidighan sopi - ishanlarning helqe - söhbetliride talashta qalidighan dangliq hapiz bolup, uning awazimu babarehimdin qélishmaytti. U xoja ehmed yesewining hékmetlirini toluq yada biletti, babarehimmu bu ateshnepes yigitke meptun bolup qaldi.

- Tengri eslide ikkimizni bir jüp qilip yaratqaniken, inim. Biraq xoymu kéchikip uchrashtuq.

Wujudingizdin könglümge yéqin birnersini tapqandek boldum. Ismim babarehim, atam nemen'ganda dangqi bar kulalchi. Tengri dostluqimizni mubarek qilghay!

Pirmet sitari hayajanlinip babarehim bilen quchaqliship ketti. Babarehimning kéyinki waqitlarda oqughan ghezelliri pirmet sitarigha natonush idi.

Miradinggha yétey déseng, qelender bol, qelender bol,
Sitem ehlin yutay déseng, qelender bol, qelender bol,
Éghizdin dur chachay déseng, sharabiy ishq ichey déseng,
Yamanlardin qachay déseng, qelender bol, qelender bol.
Riyazetsiz bolay déseng, ténim azad yürey déseng,
Jahanni seyr étey déseng, qelender bol, qelender bol,
Bu teqwadin kéchey déseng, xaniqadin qachay déseng,
Heqiqetni achay déseng, qelender bol, qelender bol.

Pirmet sitari bu naxshilarni anglap qattiq tesirlendi. Babarehim kéyinki künlerde pirmet sitarigha qelendiriye teriqitining eng nazuk mizanlirini ézip ichürüp sözlep berdi. Pirmet sitarimu meshrepning kamaletke yetken ilmigha qayil bolup, uninggha ömürlük ustazim dep qol berdi. Pir tutush qelendiriye teriqitining muhim bir mizani idi.

Babarehim özining tunji muritining bergen qolini peqet resmiyet yüzisidinla tutup qoydi. Emeliyette u "pir - ustaz" bolup, gidiyiwélishtin nomus qilatti. U harmay naxsha towlaytti.

Körset jamaling mestanilerge,
Ishqingda köygen perwanilerge.
Mendin duadur, sendin ijabet,
Janim tesedduq, jananilerge.
Ey köngli qattiq, rehim eylimessen,
Qilghin nezzare bicharilerge.
Köygen ghéribmen, shepqet qil axir,
Koyungda yürgen diwanilerge.
Meshrep séni dep kechti jahandin,
Bashini qoydi astanilerge.

Bundaq chaghlarda pirmet sitarining wujudi simabtek éripla kétetti. Naxsha tügigende bolsa özini shiddetlik dolqunlar birdinla leng urup qirghaqqa ittiriwetken béliqtek hés qilip, babarehimge naxshini dawamlashturushni iltimas qilip telmüretti.

- Meshrep dégen kim?- Dep soridi u bir küni babarehimdin. Babarehim "meshrep"ning öz texellusi ikenlikini éytqanda pirmet sitari dang qétip turupla qaldi. Mundaq pasahetlik ghezellerning téxi emdila yigitlik yéshigha yétiwatqan, burutliri xet tartmighan babarehimning ijadiyiti ikenlikige uning aldirap ishen'güsi kelmeytti.

- Apirin ustaz!- dédi u axirida babarehimning yalghan éytmaydighanliqigha jezm qilghandin kéyin,- qaltis ametlik ikenmen. Eger tilim köymise idi, ustazning nezmiliridiki pasahet we balaghet aldida hezriti qul xoja ehmedni gül yénidiki azghandek chénipla qalidiken, dégen bolattim.

- Qul xoja ehmed shéirliridiki hékmetning tirenlikige qil sighmaydu,- dédi meshrep jawaben,- men peqet hezretlirining hékmetlirini özümge xas til we reng bilen tekrarlap yürgüchi, xalas. Hezriti jalalidin rumining munu misraliri sözlirimge mezmundashtur:

Shu exmetmenu, emma awwalqi exmet emesmen,
Semender qushmenu, emma burunqi danni yémesmen.

- Hörmetlik ustaz,- dédi pirmet hayajanlinip titrek awaz bilen sözlirini dawamlashturup,- malal körmisile, shéiriyet babidimu manga ustaz bolsila!

- Pemimche, shairliq tengri pütken qismet. Bundaq qismetke giriptar bolghuchi xuddi qistap kelgen teretni chiqiriwetmise bolmighandek shéir yazmaymu turalmaydu. Shunga bu kesipte héchkim héchkimge ustaz bolalmaydu. Peqet wujudungdiki ashiqliqla sanga ustaz bolalaydu. Siz bu ustazni öz wujudingizdin axturung. Jalalidin rumi hezretliri "közungni yum, közge aylansun köngül" dep bikar éytmighan. Wujudingizni zen qoyup tingshang, inim! özini bilgen tengrini bilgen'ge barawer. Tengrini bilmey shair bolmaq mumkin emes!

Kéyinki künlerde meshrep bilen molla bazaraxun otturisida ixtilap tughuldi. Molla bazaraxun etrapigha olishiwalghan muritliridin tengrige qarighularche ashiq bolushtin bashqa héch ishni bilmeydighan gödek balighila aylinishni, hemme ishta pir - ustazlirining sizghan siziqidin chiqmaydighan rayish mollilarni dorashni telep qilatti. Ularning hawayi - heweslerge, bu dunyaning rahet - paraghetlirige bérilishini qetiy chekleytti. Ularning kéche - kündüz tengrige ibadet qilish we uninggha hemdu - sana éytip yighlashtin bashqa héch ishi bolmasliqi kérek idi. Biraq meshrep mesilige undaq qarimaytti. U tengrini eqilning yüksek peshtaqlirida turup chüshinishni isteytti. Tengrini söyüsh üchün adem aldi bilen özini söyüshi kérek, özini söygen tengrini söygen bilen barawer; Chünki insan tengri yaratqan barliq sheyilerning közi, shundaqla tengrining alemni bina qilishtiki birdinbir meqsiti dep qaraytti. U özlirining teqwadar ikenlikini, tengrige ashiq ikenlikini köz - köz qilish üchünla ibadet qilidighan riyakalardin yirginetti. Meshrepning tomurida özini tengrining kölenggisi süpitide ulughlaydighan we heqiqiy insan'gha xas erkinliktin yéterlik behrimen bolushni isteydighan bashqiche bir qan örkeshleytti. U bara - bara molla bazaraxun teshkilligen helqe - söhbetlergimu qatnashmay qoydi we medristiki taliplar arisida mensur hellaji, jalalidin rumi we ibin erebiylerning hékmetliridin delil keltürüp turup, molla bazaraxunning petiwalirini aghdurup tashlaydighan isiyankarane nutuqlarni sözleshke bashlidi. Hetta molla bazaraxunni mesxire qilidighan bir shéirni yézip, ahanggha sélip taliplargha oqup berdi. Molla bazaraxun bu geplerni anglap der ghezepke keldi - de, meshrepni aldigha chaqirtti.

- Meshrep, pirning emri xudaning emri. Uninggha qarshi chiqmaq imansizliqtur!
- Imanni ölcheydighan taraza igisining qolida. Men peqet tengri aldidila jawabkarmen, bende aldida jawabkar emesmen!
- Ilmiy teriqette pir tutmaq wajiptur.
- Biraq, pirning emri xudaning emri déyilgen emes - de?!

Molla bazaraxun ghezeptin laghildap titrep ketti. Biraq meshrep perwasizliq bilen sözini dawamlashturdi:

- Tengri hezriti ademni yer yüzige chüshürdi. Bir küni hezriti adem nale qilip: "ey perwerdigar, sen barliq sirlarni yeshküchisen. Ewladlirimning rohini manga körsetkin" dédi. Shuan adem eleyhissalamgha tengridin nida keldi: "ey adem, ong teripingge qarighin". Adem eleyhissalam ong teripige qariwidi, közige tamamen aq kiyin'gen rohlar köründi. Hezriti adem: "ilahe, bu qandaq rohlardur?" Dep soriwidi, tengri: "bu mömin perzentliringning rohidur" dep jawab berdi. Adem eleyhissalam sol teripige qariwidi, tamam qara kiyin'gen rohlarni kördi. Tengridin soriwidi, "bu kapir perzentliringning rohidur" dep jawab berdi. Ey, axunum, siz shu chaghda hezriti adem bilen bille méning rohimning kapirlar qatarida kelgenlikini öz közingiz bilen körgenmidingiz?
Molla bazaraxun meshreptin bu sözlerni anglap bek ongaysizlandi.

- Bu ilmiy gheybke yatidighan ishlar. Tengridin özge héchkim jawab bérelmeydu.
- Bayiqi sözlerde özlirini tengrining ornigha dessitiwaldila. Buningdin artuq kupurluq bolmaydu, teqsir. Özlirini ustaz tutushtin waz kechtim, xeyr!

Meshrep hujrisigha kirip tembur bilen satarni qoligha aldi - de, medristin chiqip ketti. Pirmet sitarimu tap basturup dégüdek uning arqisidin sungdiship mangdi.

Meshrepke on yildin artuq eqide qilghan ustazining axirida eqidige zaye kétidighan bir adem bolup chiqip qalghini qattiq elem qilghanidi. U derdini tembürdin aldi.

4

U zamanlarda nemen'ganning hemmila yérini qelenderler qaplap ketkenidi. Ular asasliq ijtimaiy küch süpitide otturigha chiqqan bir xil mezhep bolup, hemmila jayda xilmuxil diniy paaliyetlerni keng kölemde qanat yayduruwetkenidi. Ularning ichidin béhbud qelender, kosa meddah, zunun diwane, shahruh qelender xojendi, arip qelender chen'gi, xalmuhemmet diwane nemen'gani, hüseyin qelender tembüri, ghazi maymaq qelender, nazim tentek, zabir qelenderbashi qatarliq qiriqqa yéqin qelender shu zamandiki qelenderlerning nopuzluqliridin bolup, ular meshrep medrisni terk étip uzaqqa barmayla, uning qizghin hemsöhbetliridin bolup qaldi. Meshrep ular bilen birlikte hemmila yerde qizghin diniy paaliyetlerni qanat yayduruwetti.

Meshrep qelenderler bilen élip barghan söhbetliride gah nutuq, gah naxsha bilen zamanning tengsizlikidin shikayet qilatti, mesxirilik tillar bilen zalim shahlarni, mekkar baylarni, riyakar sheyx - sopilarni qamchilaytti. Uning neziride riyakarlar din we diyanet yolidiki qaraqchilar idi. U köp sandiki möminlerning ya dozaxtin qorqup, ya jennetni teme qilip, qandaqtur mueyyen meqset bilen qilghan ibadetlirini durus hésablimaytti. Uning neziride heqiqiy ibadet gherezsiz halda allagha pütün wujudi bilen bérilip qilghan ibadet idi. Bir naxshida u hetta hej tawap qilghuchilarnimu mesxire qilidu:

Bu ten xakiniyu, rohiy rawanni ne qilay?
Bolmisa qashimda janane, bu janni ne qilay?
Yarsiz hem badesiz mekkige barmaq ne kérek?
Ibrahimdin qalghan ol eski dukanni ne qilay?
Urayinmu bashime sekkiz béhishu - dewzexin,
Bolmisa wesli manga, ikki jahanni ne qilay?
Ershning kün'güresi üstige qoydum ayaghim,
Lamakandin jay alipmen, bu makanni ne qilay?
Bir xudadin özgisi barche ghelettur, meshreba!
Bolmisa ashkara ol, siri nihanni ne qilay?

Molla bazaraxun meshrepning xelq ichidiki künséri éship bériwatqan shöhritige heset qilip, kéche - kéchilep achchiq tolghinatti. Meshrep uning nemen'gandiki inawitige zor tehdit idi. Shunga u meshrepning söhbetdashliri arisidin özige yéqin kishilerni yénigha tartip, paylaqchiliqqa qoydi.
Bir qétimliq helqide meshrep ich - ichidin munglinip hapizliq qildi. Sama séliwatqanlar uning naxshiliridin tesirlinip höngrep yighlashti. Arida qoshna öyde sama séliwatqan ayallardin bireylen meshrepning ayighigha özini tashlap hoshidin ketti. Bu ayalning ismi dilsöz bolup, nemen'gandiki bir otunchining ayali idi. U meshrepke köyüp yürgili uzun bolghanidi. Éri uni orunsiz künlep, kün atlimay dégüdek otun bilen uratti. Shunga yatliq bolup uzaq ötmeyla uning éridin köngli qalghanidi. Shu axshimi ular söhbet ariliqida mexpiy uchrashti. Dilsöz chümperdisini échiwidi, uning güzel ruxsarigha meptun bolup, meshrepning pütün wujudigha ot ketti. Dilsöz yum - yum yighlap turup meshrepke öz ishqini izhar qildi. Yigitlik quramigha yétip, ayal zatining qolini tutup baqmighan meshrepning put - qolida jan qalmidi. Otunchi dilsözni üch talaq qiliwetken bolup, qayta nikah oqutushqa tereddutliniwatatti. Dilsöz bolsa ata - anisining öyide yamanlaqta idi.

Meshrep öz héssiyatining tizginini qolidin chiqiripla qoydi we etisi kechte dilsöz bilen nemen'gan shehirining sirtidiki bir köl boyida uchrishishqa wede berdi.

U etisi kech kirgüche özini pak tutush istiki bilen gunah ötküzüshni xalash hewisi otturisidiki élishishta halsiz tépicheklidi. Arida wede bolghaniken, uninggha emel qilmaq lazim idi. Meshrep shularni oylap tewekkül deryasigha kéme salghiniche köl boyigha yétip keldi. Dilsöz baldurla kélip, uni saqlap turghanidi. Ular es - hoshini yoqatqan halda bir - birige kiriship ketti. Etraptiki hemmila nerse untuldi...

Tosattin qarangghuluqta timisqilap yürgen bir top ademning shepisi anglinip qaldi. Dilsöz derhal meshrepning qoynidin sughurulup chiqip kölge özini atti. Meshrepmu uni qutquzup chiqish üchün kölge sekridi. Meshrep dilsözni tapalmay, su yüzige kötürülgende dilsözning jesiti su yüzige leylep chiqip qalghanidi. Meshrepning ichidin achchiq bir elem partlap chiqti. U köl boyigha yamiship chiqip paylaqchilarni tap bésip qoghlidi. Biraq ular tutuq bermey qéchip ketti.

Paylaqchilar kosa meddah, ghazi maymaq qelender, nazim tentek bashchiliqidiki on'gha yéqin adem bolup, ular molla bazaraxunning körsetmisi boyiche meshrepni neq ish üstidila tutuwélip el arisida biraqla shermende qilmaqchi idi. Netijide ular dilsözning béshigha chiqti. Meshrepni éghir xewp kütüp turatti. U dilsözning jesiti bilen köl boyidila xoshliship, qarangghuluq ichide köz yetküsiz bayawan'gha ichkirilep kirip ketti...

U yol boyi öz hesritini naxsha bilen chiqirip mangdi.
Nemen'gan shehiridin ketsem, méni yoqlar kishi barmu?
Ghéribliq shehiride yürsem méni yoqlar kishi barmu?
Muhebbet sherbitin ichtim, qazandek qayniban tashtim,
Bu paniy dunyadin kechtim, méni yoqlar kishi barmu?
Chüshüptur bashime sewda, remuzi ishqtin ghewgha,
Özige eylidi sheyda, méni yoqlar kishi barmu?
Turargha taqitim yoqtur, barargha halitim yoqtur,
Yürekte ishq oti choghdur, méni yoqlar kishi barmu?
Bu miskin zari meshrepning, kishi halini bilmeydu,
Bu yerdin bash élip ketsem, méni yoqlar kishi barmu?

Nemen'ganda pitne - éghwalar öy - öylerge, kocha - koylargha yamrashqa bashlidi. Molla weli bilen selimixanning yashinip qalghinigha qarimay meshrepni izdep barmighan yéri qalmidi. Meshrepning téxi emdila on yashqa kirgen singlisimu uni izdep terep - terepke chapti. Biraq meshrep iz - déreksiz yoqalghanidi. Dilsözning otunchi éri qoligha paltini éliwélip, "meshrepni öltürüwétimen!" dep chiqip ketkiniche qaytip kelmigenidi. Shu sewebtin meshrepning ata - anisi qattiq sarasimige chüshüp qalghanidi....

Bir küni, pirmet sitari ularning ishikini qaqti. Molla weli uni ensizlik ichide öyge bashlidi.

- Héliqi otunchimu meshrepni tapalmay qaytip keptu,- dédi pirmet öyge kiripla,- men hazir ustaz meshrepni izdep yolgha chiqmaqchimen. Uni tapmighuche nemen'gan'gha qaytmaymen!

Ata - anilar pirmet sitarini uzundin - uzun yighlap turup dua qilip, sepirige aq yol tilep, meshrepning tembur we satarini bérip, bir yaghliq nanni yolluq tutup uzutup qoyushti.
Selimixan xéli künlergiche enjandiki köl boyidin kelmey yighlap yürdi.