Impérator aléksandir ( iskender zulqerneyin ) tilgha élinsa uni bilmeydighan adem yoq, kishiler uning baturluqlirini da’im tilgha éliship turushidu. Halbuki uning atisi filip Ⅱ ni bilidighanlar köp emes, filip Ⅱ ning qestke uchrishining tarixta yéshilmigen sir bolup qalghanliqini bilidighanlar téximu az.
Sirni sözleshtin burun filip Ⅱ heqqide az-tola melumat bérish artuqche emes.
Filip Ⅱ miladidin burunqi 382-yili tughulup 336-yili qestke uchrap hayatidin ayrilghan. 359-yili makédoniye padshahliqining textige olturghan. Amintas Ⅱ ning kenji oghli. 368-yili tébés shehride üch yilche barimtay bolup turghanda yunan terbiyisini qobul qilip, yunan edebiyati we pelisepisi ögen’gen, tébés générali épaminondadin herbiy telim élip chasa sep taktikisi ögen’gen. Textke chiqqandin kéyin hoquqni merkezleshtürüshni kücheytken, muntizim armiyining sanini köpeytip déhqanlar piyade korpusi ( chasa sep korpusi ) we aqsöngekler atliq korpusini yadro qilghan qudretlik armiye qurup chiqqan. Pul tüzümini islah qilip altun-kümüsh birlik qilin’ghan mukemmel pul siyasiti shekillendürgen. Yunan sheher döletlirining zawalliqqa yüzlen’gen pursitidin paydilinip küchep zémin kéngeytken. Yunanning ichki qisimidiki, jümlidin afinadiki makédonperestlerni sétiwélip « éshekke tilla artip bérip mustehkem sépil sétiwélip keldim» dep maxtinip yürgen. Égéy déngizining shimaliy qirghiqidiki istéhkamlarni ilkige élip mustehkemligendin kéyin jenubqa tajawuz qilip yunan’gha basturup kirgen. Fshis bilen tébés arisida « muqeddes urush » boluwatqan pursettin paydilinip » ( 355-yilidin 346-yilighiche bolghan mezgil ) shimaliy yunan we ottura yunandiki sheherlerni ishghaliyitige alghan. 338-yili xa’éroniya jéngide makédoniyege qarishi yunan birleshme armiyisini teltöküs tarmar qilip , kornista patkül yunan sheher döletliri padshahliri yighini chaqirip, pütkül yunanni munqerz qilghanliqini we bu döletke emdi makédonlarning hökümran bolidighanliqini jakarlighan. Shu zamanda taza kücheygen pérsiye impériyisige jaza yürüshi qilishqa teyyarliniwatqanda qizining toy qilghusi kélip ketken hem shu toy murasimida bir yash makédon aqsöngek teripidin qestlep öltürülgen, shu chaghda u 46 yashta bolup, mushu maqalining terjimani bilen teng yashta idi.
Qestlesh weqesining heqiqiy ehwali
Qestlesh weqesining ehwali mundaq bolghan : melikining eyni zamandiki dunyada barliki barliq heshemetler bilen toyun’ghan katta toy murasimi ötküzülüwatatti, bu filip Ⅱ ning qizi krobatra bilen filip Ⅱ ning ibrus padshahi bolup turuwatqan inisining toy murasimi idi. Dunya tarixidiki bu heshemetlik toy qizip ewjige kötürülgende, filip Ⅱ en’eniwi bayramliq libasi bilen heywe-debdebe körsitip, intayin xushal halda eziz méhmanlirining oriwélishi bilen murasim sariyigha kirip keldi. Filip Ⅱ sarayning beheywet derwazisigha kelgende, herbiy süpet bir yash filip Ⅱ ge qarap étildi hemde shemshirini uning kökrikige sanjiwetti. Filip Ⅱ bu ushtumtutluqta qoghdinishqa ülgürelmey yiqildi. Qatil nahayiti chaqqanliq bilen aldin teyyarlap qoyghan étigha minip qachmaqchi boluwatqanda, atning aldi puti saray aldidiki baghchida ösken yawa üzüm pélikige yögiship qélip qatil at bilen tengla tik mollaq chüshkende, bireylen tézlikte bérip qatilni chépiwetti. Kéyin bu qatilning bir yash makédon aqsöngek ikenliki éniqlandi.Éytilishiche, bu aqsöngek yigit bashqa bir aqsöngek atalasning haqaritige uchrighanliqtin filip Ⅱ ni öltürüsh arqiliq öchini almaqchi bolghan iken.
Filip Ⅱ ölümining siri heqqidiki oxshashmighan qarashlar
Amérika alimliri filip II ning ilgiriki xanishi olimpiyasni muhim gumandar, dep qaraydu. Filip II atalasning jiyen qizigha ashiqi biqarar bolup qalghan, uning üstige filip II olimpiyas bilen ajriship ketken bolghachqa, filip II atalasning jiyen qizini xanishliqqa alsa filip II ning olimpiyastin bolghan oghli aléksandir ( text warisi, kéyinki künlerde dunyani titretken basqunchi iskender zulqerneyin ) ning weli’ehdilik hoquqigha tesir yétetti, mushu ish seweblik keskin bir meydan a’ile majrasi kélip chiqqan idi, del mushu nuqtidin eqliy xulase yürgüzgende olimpiyas eng chong gumandar idi. Emma olimpiyas heqiqiy qatilmu-emesmu? Dégen mesilige höküm qilish tes idi.
Qedimqi tarixshunas prutak özining « yunan-rim tarixida ötken meshhur shexslerning terjimihali » dégen kitabida, « filip II ning qestlep öltürülüshi uning oghli aléksandir bilen zich munasiwetlik» dep yazidu. Prutak yene « filip II bilen atalasning jiyen qizining toy murasimida, atalas filip II ge hörmet sharabi tutqan chaghda, ‹silerning buningdin kéyin heqiqiy makédon nesillik weli’ehd apride qilishinglarni tebrikleymen› déwidi, bir chette qarap turghan aléksandir derghezeb bolup ‹ejeba men qanunluq weli’ehd emesmu?› déginiche qolidiki sharab toldurulghan qedehni atalasning yüzige atti. Buni körgen filip II qilichini qinidin sughirip aléksandirgha étilghanda, éhtyatsizliqtin yiqilip chüshti. Buni körgen aléksandir atisi filip II ni mesxire qilip ‹yawropadin halqip asiyagha jaza yürüshi qilishqa teyyarlan’ghan bu qomandan mana shu tapta bir shiredin yene bir shirege barghiche hawa tapan bolup qaldi› déginiche toy murasimi boluwatqan saraydin anisi olimpiyasni qoltuqlighiniche chiqip ketti. Éytishlargha qarighanda, aléksandir shu chiqip ketkiniche li’a’ilgha ketkenmish, olimpiyas bolsa anisining öyige ketken bolushi mumkin... Emma qandaq bolushidin qet’iynezer aléksandir yenila textke warsliq qildi» dep yazidu. Emma amérikiliq alim, makédonshunas tarixchi x.J. Wérs atalasning ighwagerchilikini aléksandir oydurup chiqarghan, buningdin meqsiti özini aqlashtin bashqa nerse emes, dep qaraydu.
Filip II ning qestke uchrash heqqidiki höküm we qiyaslar yéterlik ispat bolmighachqa mutleqleshtürüp bir nerse déyish qiyin. Yéqinda, arxé’ologlar grétsiyening shimalidin filip II ning qebrisini tapti, ishinimizki, arxé’ologiyilik bayqashning ilgirilishige we ilim sahesidiki tetqiqatning chongqurlishishigha egiship filip II qestke uchrishining heqiqiy sewebi heqqide yekün chiqirilidu.
Terjiman : Erkman
Calendar
Sun Sep 13 2015, 15:12 by 
Mawzu: Filip II ning qestke uchrishidiki sir 