Perq Néme Üchün Bunche Chong?

Tizimlatqan Waqti : 2010-10-21

Méning medeniyet sewiyem yuqiri bolmisimu, her halda kitab oquyalaymen. Adette
dangliq shexslerning terjimihalini oqushni yaxshi körimen. Tola oquwérip, hemishe
"ashu dangliq shexslermu kichik chéghida adettikidek iken, men bilen
perqlenmeydiken" dep oylaydighan bolup qaldim. Lékin ular némishqa meshhur kishiler
bolup ketti? men zadila chüshinelmidim. Hemmimiz oxshash adem turup, perq néme
üchün mundaq chongbolidu?

Lénin kichik chéghida hammisining longqisini chéqiwetken, menmu hammamning bir
piyalisini chéqiwetken. Emma Lénin xataliqini tonuwédi "semimiy bala" dégen chirayliq
namgha érishti. Menmu xataliqni boynumgha alghan, lékin hammamning sésiq til-
ahanitige uchridim, öyge qaytqandin kéyin dadamdinmu birmunche tayaq yédim. Eger
shu ish ésimge kélip qalsa, kasam hazirmu aghriwatqandek tuyulidu. Kéyin Léninning
semimiyliki pütün dunyagha keng taraldi, lékin méning kentte "yalghanchi kazzap"
dégen namim bar.

Men kichik chéghimda Dawinchigha oxshash resim sizishni yaxshi körettim,
baghlishimenki men sizghan tuxumning resimi Dawinchi sizghandikidin yaxshiraq idi.
Dawinchi resim sizishni tashliwetmekchi bolghinida, ustazi uni dawamliq sizishqa
righbetlerndürdi. Emma, men rasa gheyret qilip siziwatsam, anam quluqimni tolghap
turup: "Hu nanqépi, tamgha yene qalaymiqan resim sidighan bolsang, dadanggha dep
quliqingni üzdürüwétimen!" dep tillidi. Kéyin Dawinchi dangliq ressam bolup ketti, lékin
menchu? Yilan sizsam putini chiqirip qoyimen, éshek sizsam tögige oxshitip qoyimen.

Darwin kichik chéghida qurt-qongghuz, uchar qushlarni béqishni yaxshi köretti hemde
ularni ey qilalaytti. Men shunche asrap bir qanche pile qurti béqip, ularning meshutni
qandaq chiqirip ghoza qilidighanliqini közitip baqmaqchi bolsam, anam hemmini
ördeklerge yem qiliwetti. Kéyin Darwin tedrijiy tereqqiyat nezeriyisini tamamlap, pütün
dunyagha tebiiy tallinish, maslishalighanlar hayat qalidu dégen büyük heqiqetlerni
bildürdi. Menmu "Küshendiler Nezeriyisi" dégen kitabni yazmaqchi bolghan, pile
qurutining küshendisi yawuz ördeklerni öz ichige alidu dégendek, eng qorqunchluqi
yene anam...

Men hetta bir mezgil muzikigha Bétxowéndek mestane bolup baqqan. Bétxowénning
chalghini pianino, méning chalghinim éghiz garmoni bolsimu, ishqilip chalghu idi.
Bétxowénning dadisi uni her küni japaliq meshq qilishqa qistaytti, lékin dadamchu éghiz
garmonumni aldap éliwélip, hammamning oghligha sowgha qiliwetti. Kéyin Bétxowén
közini yumup turup muzika yazalaydighan boldi, men közümni yumsam peqet chüshla
köreleymen.

Menmu bikar bolup qalsam alma derixining sayiside yétiwélip, chümülilerning derexke
yamashqinini körüshke amraq idim, téxi almilar chüshüp béshimgha tégipmu ketkenidi.
Emma Nioton némishqa alemlik tartish qanuniyitini bayqiyalaydu? oylap baqsam, eger
Nioton Junggoda tughulghan bolsa choqum alemlik tartish küchini bayqiyalmaytti.
Oylap béqing, bizning Junggoluq oqughuchilar sinipqa soliniwélip kitab köridu, meshq
ishleydu, undaqta alma kimning béshigha chüshidu? Biraq Nioton ametlik iken, alma
béshigha tégishi seweblik alemlik tartish qanuniyitini bayqidi. Eger kokus derixining
astida olturghan bolsa, kallisi silkinip kétermidikin.

Hazir méning yéshimmu bir yerge bérip qaldi. Gerche ömrümde héch ishni wujudqa
chiqiralmighan bolsammu, Junggodin bir Eynishtéyindek adem chiqishini bekmu arzu
qilattim. Emdi hés qilip yettimki, gerche Junggoda 100 Eynishtéyin tughulsimu, elliki
kichik chéghidila aile terbiyisi teripidin ujuqturuwétilidu, qalghan ellikini arqidinla
kélidighan mektep maaripi kéreksiz qilip qoyidu, shunga Junggodin Eynishtéyindek
adem chiqmaydu.

Sözümni aldirap inkar qiliwetmenglar, köpchilik, segeklik bilen oylinip béqinglar,
dégenlirimning qeyéri orunluq emes?! Ekber Ilyas terjimisi
("Qumul Edebiyati" zhurnilining 2008-yilliq 5-sanidin élindi)