«Démokratiye», «hörlük» we «kishilik hoquq» uqumliri insaniyetning ortaq tonushigha aylan’ghan bügünki künde xelqimiz arisida eksiche «ulughlar qizghinliqi», «qehrimanlar qizghinliqi» ewjige chiqip qaldi. «Qizil ulugh»lirimiz toghrisida birnerse déyish artuqche, emma, hoquq tutup ademlerni chöp qatarida qirghan, adem ölse közini mit qilip qoymaydighanlarning bügünki künde sirdashqa ériship, choquqnush obyékti bolup qalghanliqi kishini shürkendüridu. «Yéziq yighiliqi»ni wayigha yetküzgen padishah Kangshining «yene besh yüz yil yashash» arzusining emelge ashmighanliqi sansizlighan hazirqi zaman choqun ’ghuchilirining azabini éghirlitip qoydi. Kitablarni köydürüp, Kongzichi ölümalarni tirik kömgen qanxor Chin Shixuangmu réjhissor Jang Yimo we uning egeshküchilirining nezeride alemni quchiqigha sighduralaydighan Hatem kebi ezimetke aylandi. Kishini téximu heyrette qaldurudighini shu boldiki, rehimsiz, qapaqbash, nepsiger, hakimiyetni ghulitip döletke haqaret keltürüshte uchigha chiqqan Sishimu birla girim qiliniwédi «munewwer siyasion»gha aylinip qaldi, bashqiche éytqanda, «qehriman»lirimiz yaki «ulugh»lirimizgha aylinip qaldi. Buni téxi démeyla turayli, hazir yene nurghun kishiler Bin Ladén, Saddam Hüseyin dégendek xelq’araliq «qehriman»lar we «ulughlar»gha choqunushqa bashlidi. Amérika bilen Iraq keskin hayat-mamatliq jeng qiliwatqan mezgilde, dersxanida dersimni anglawatqan nurghun studéntlarning nahayiti qizghin keypiyatta «Saddam milliy qehriman » dep jakarlighini hélimu ésimde turuptu.
Xelqimizning nezeridiki «qehriman», «ulugh»lirimiz toghrisida oylinip köridighan bolsaq, ularning ortaq alahidiliki: zorawanliq bilen hakimiyet yürgüzgen, qattiq qolluqqa mahir, özining mutleq hoquqining hemmini bésip chüshüshini tekitleydighan, pütkül awam «qollaydu»ghan, pütün el «medhiye» yangritidighan, tushmu-tushta heykelliri qaturuwétilidighan kishiler bolup, yalaqchilarche tepekkür qilidighan qelemkeshler, ghalcha yazghuchilar we sénaristlarning nezeride ularning töhpisi taghdek, xususiy jelpkarliqi yuqiri, alem- ni qelbige sighduralaydighan ajayip méhriban kishilerdur.
«Qehriman», «ulugh»lar wujudqa keltürgen «wetenperwerlik» keypiyati ichide, biz he -mishe ularning «sirliq karametliri»ge, «jasaret ghururigha, «bash egmes qattiq»liqigha, «milletning heqqi-hörmitini qoghdaydighanliqi»gha mélike bolup kétimiz-de, ularning qimmitige bashqa bir nuqtidin nezer sélishni untup qalimiz. U bolsimu insaniyetning menpeiti, insaniyet medeniyiti nuqtisidin ularning insanlarning tereqqiyati we ilgirilishi üchün némilerni élip kelgenlikini közitishtur.
Xususiylarning teqdiridin qarighanda, Saddam hakimiyiti mezgilide nechche minglighan kishining quliqi késip tashlandi, nechche yüzming kishi iz-déreksiz yoqaldi. Doskigha yézilghan bir jümle «eksil’inqilabiy shuar» tüpeylidin pütün bir siniptiki oqughuchi qolgha élinip, yette kishi öltürüldi, 56 kishining iz-dériki chiqmidi. «Munewwer siyasion» Sishi dewride bolsa ademler «qanunluq qurbanliq»qa aylinip ketken, bezi jaylarda hetta nopusning ondin toqquzi kémeygen. Ademning hayatidin éghiz achqili bolmighan yerde, «dé -mokratiye», «erkinlik» dégenlerdin éghiz échish téximu mumkin emes idi.
Pütkül milletning teqdiridin qarighanda, bayliqidin may tamchilaydighan Iraqning ulugh reis jumhur Saddmaning rehberlikide 20 yil jeng qilip, xelqning jan saqlashqa amali qalmidi. «Munewwer siyasion» Sishi Junggoni jahan’girlar shemshiri astidiki tawuzgha aylandurup qoydi. Mushuningdin körüshke boliduki, kishilik hoquq we heq-hörmitige sel qarighan herqandaq «ulugh»lar we «qehriman»larning öz döliti puxralirigha élip kelgini soruqchiliq bolupla qalmastin, belki milletning xarabliqi we döletning weyranchiliqidur.
Bezi zorawanlarning melum muddet dairiside töhpe qoshqanliqini, «xelq üchün bext ya- ritish» arzusining we herikitining bolghanliqini inkar qilghili bolmaydu, elwette. Emma, u eng axirida döletni munqerzlikke, medeniyetsizlikke, qalaqliqqa, aqilanilik we démokratiyening qarshisigha burap, shexsiy hoquqini cheksiz kéngeytishke urunup, dölet qanunini közge ilmay, insanning asasiy hoquqi we erkinlikige sel qaraydighan derijige yetse, meyli uni öz dölitining xelqliri qanchilik derijide «chin qelbidin» medhiyelisun, uninggha choqunsun, xelq’ara jem’iyetning uni «qehriman» dep «ulugh»lishi tolimu qiyin. Insanlar tariximu haman bir küni uninggha qilche yüz-xatirisiz yekün chiqiridu. Blayir bilen Bush gerche Iraqta toluq ghelibige érishken bolsimu, lékin ular «insanperwerlik apiti»ni peyda qilghanliqi seweblik öz dölitidiki urushqa qarshi zatlarning nezeride yenila «gunahkarlar»gha aylan di. Xelqining ghezipini bésish ghémide yürgen Blayir bolsa, terep-tushqa yoshurunushqa temshilip yürmekte. Emdi u xelqining daghdughiliq yashisun sadaliri we telpünüsh-alqishli- ridin ümid kütmisimu bolidu.
Tarixta qilche bes-munazire qozghimighan siyasiy «ulugh»lar belkim Washin’gton we Linkolin bolsa kérek. Chünki ular ömürlük shijaitini insaniyetning erkinliki we azadliqigha béghishlap, insaniyetning medeniyet we tereqqiyatini ilgiri sürgen, «bashqilar teripidin aniy tépilish»qimu, «bashqilarni aniy tépish»qimu qet’iy qarshi turghanidi. Shundaq turuqluq, ular textte olturuwatqan chaghlardimu kishiler ularni quyash we aylargha tengleshtürüp baqqan emes, ulargha bolghan qedirlesh ata-anilargha bolghan hörmettin éship ketmigen, «menggü sadiq bolush»tek siyasiy ipadilernimu bildürmigen.
Künlerning biride, turmush boshluqida alliqandaq siyasiy «ulugh»lar we siyasiy «qehri -man»lar bolmisa, siyasiy «ulugh»lar we siyasiy «qehriman»largha telwilerche yépishiwélishmu bolmisa, del shu chaghda xelqning bexti wujudqa kelgen bolidu. Terjiman: Dawut Adil
(«Qumul Edebiyati» jhurnilining 2003-yilliq 6-sanidin élindi)
Calendar
Sun Sep 13 2015, 15:12 by 
Mawzu: «Ulugh»lirimizning Xelq’araliqi