阿布都哈里克维吾尔(1901—1933)维吾尔族现代著名诗人，维吾尔是其笔名，出生于新疆吐鲁番巴格里村的一个富商家庭。在足迹遍及中亚各地、经多见广的父亲的熏陶下，他少年时代就已掌握察合台语、阿拉伯语、波斯语，并大量阅读维吾尔古典文学作品。1916年随父去俄国经商，并在哈萨克斯坦歇米市居住一年，学会了俄语。回国后在吐鲁番汉文学堂学习，以优异成绩完成学业，并取汉名哈文才。此间，阅读汉文古典名著《水浒传》、《红楼梦》及孙中山、鲁迅等人的作品。1923年又去苏联学习三年，对苏俄文学，特别是普希金、莱蒙托夫、列夫·托尔斯泰、高尔基等名作家的作品有了较深的了解，并深受苏联社会主义革命的影响。1926年回国后，积极支持人民群众反对封建军阀统治的斗争，并建立“教育联合会”捐资办学，选送一批青年去苏联留学。当爆发于1931年的哈密农民起义波及鄯善、吐鲁番时，他积极联络各方志士参与此次农民革命。由于叛徒出卖，被军阀政府逮捕，并于1933年3月13日惨遭杀害。临刑前，诗人用维语、汉语发表充满革命激情的讲演，高呼“自由万岁”、“解放万岁 ”，英勇献身，时年仅32岁。阿布都哈力克·维吾尔的诗歌创作始于20年代初。在仅十多年的时间里，就写下了200多篇诗作。早期的诗作主要是抒发对革命现实的亲身感受，反映了他的启蒙主义思想。后期诗作在思想内容及艺术上更为成熟，是以揭露与抨击统治阶级的罪恶，讴歌农民的反抗斗争，表达对美好理想的追求为主题的。他自觉地把诗歌创作同作为民族先进分子的社会责任感结合起来，应和着历史前进的步伐，唱出了强劲有力的思想启蒙和英勇战斗的歌声，反映了二三十年代维吾尔人民在中国民主革命大潮中的觉醒，开创了将诗歌创作同人民解放斗争紧密结合起来的珍贵传统。1986年新疆人民出版社出版了《阿布都哈力克· 维吾尔诗选》，次年又出版了《阿布都哈力克·维吾尔及其在维吾尔文学中的地位》一书。

Ey pelek bu deshtingdin intiha bizarimen,
Istidim kop, tapmidim bu derdimge hich darimen.Ata bowamdin miras kona kiselning derdide,
Gah ulup, Gah tirilip koptin biri awarimen.Bir purap olsem ne arman, beghim bahari gulini,
Her seher gul ishqida bulbulgha oxshash zarimen.Dostlirim owgha chiqarida kelturer misaligha,
Qarchigha qushlar ular, men misali sarimen.Yuzmu yuz qilmas te'erruz* kop kongulchandur ular,
Kormisem chaynar nijis goyaki dil azarimen.Na eqil dep oylidim chindin nezer salmay turup,
Yengilip ketti ular, koptin biri hushyarimen.qolidin kelmeydu ish dep da'im ghidiqlaydu meni,
Men ularning shu sozhge bekmu bek xunbarimen.*Pen'ge mangsaq koz echip kapir, dejid dep qarghishur,
Bu hamaqet dewride atesh* bulup yanarimen.Chol -jezire, desht-serha ichre qaldim na'ilaj,
Ah qachan bir yol tepip qushulay qatarimen.Kolge teshnadur bu chol, bipayan munbet yeri,
Misli derya tapmay eqish, qaynam bulup qaynarimen.Oyghinip ketti jahan, meghripi-meshriq tamam,
Men texi sut uyqida chush kurup yatarimen.Bashqilar suda uzup, kokte uchup ketti yiraq,
Men misalh yalang'ayaq dessep tiken mangarimen.Ilim-pendin yoq xewer, basti gheplet xewp-xeter,
Halimiz quldin beter qandaq chidap turarimen.Til- haqaret, tene- dixmar* way dad!... bu janni qiynidi,
Emdi ne qilmaq kirek ejepmu boldum xarimen.Zulumning okyanidin tapmap maraghet arili,
Tagh kebi dolqunda orlep* heqqe dad urarimen.Dewri jebirdin esit! haling'gha uyghur wayikim,
Janni alqangha elip chiq! tapmayse bashqa charisen.

Abduxaliq Uyghur Shé'irliridin
Oyghan

Ey peqir Uyghur, oyghan, uyqung yeter,
Sende mal yoq, emdi ketse jan keter.
Bu olumdin ozungni qutquzmisang,
Ah, sening haling heter, haling heter.

Qop! dedim, beshing kotur! uyqungni ach!
Reqipning bashini kes, qanini chach!
Koz echip etrapqa obdan baqmisang,
Olisen armanda, bir kun na'ilaj.

Helimu jansizgha ohxaydu tening,
Shunga yoqmu anche olumdin gheming.
Qicqarsam qimirlimayla yatisen,
Oyghanmay olmekcimu sen shu peting ?!

Kozungni yoghan echip etrapqa baq,
Oz iqbaling heqqide oyla uzaq.
Ketse qoldin bu ghanimet pursiti,
Kelecek ixing cataq, ixing chataq.

Echinar konglum sanga ey Uyghurum,
Sebdishim, qerindishim, bir tuqqunum.
Koyunup halinggha oyghatsam seni,
Anglimaysen zadi, neme bolghunung ?!

Kelidu bir kun pushayman qilisen,
Tektige gepning xu chaghda yetisen.
"Hep" deseng u chaghda ulgurmey qalur,
Shunda, Uyghur, sozige ten berisen.


Chiraq


Tünni kündüzdek qilur hanemde göher bu chiraq,
Nurini alghan quyashtin nuri jewher bu chiraq.
Qap qarangghu kechilerde bu chiraq nur menbiyi,
Tünde azghan tenigenning meshilidur bu chiraq.
Tünde ötse bu chiraq bolmas qelemni alghili,
Qanche yazsam texi qaynar tünde bu derdu -piraq.
Abduxaliq, kün we tünler uyqudin bidarisen,
xuddi bir perwane bol ketmelikin nurdin yiraq.


Ey peri


eyperi, kettingghusen, boldi qarangghu bu jahan,
meni yalghuz munda tashlap, ah, ejep qildingyaman.
Ketmidi ketkendiki köz beqishing, qash qeqishing,
ixtiyarsiz men uzattim, nailaj boldung rawan.
men seni közdin yoqatqunche uzun turdum qarap,
Shunda bashim chorgilep aylandi Bu yer- asman.
yighlighngha yanmiding,Esla yeshimgha baqmiding,
Yol yiraqliqini bahane eylime hergiz asan .


Arman


ey gülüm kelgin yeqin lutpin manga der karidur.
Shairing bisyar xeterde hem ozi bimaridur.
Ýshqi koyida mening halu künüm boldi yaman.
Munchilik aware qilghay ay yüzüng Ruxsaridur.
Mumkin olghaymu sening ishqingdin hich yaltaymighin,
bu xiyal ming kerre ölmektin yamanraq karidur.
Bir beqip, ikki qarap otqa giriptar eyliding
emdi baqmaysen qarap baqsam diling ehyaridur, sanga layiqmu gherip bicharige qilmaq japa,
Qilghinggha jan pida keypim ejep xumaridur.
Sen bu dilni heste qilma hich kilishmeydu sanga,
Zulmi qilmaqliq sanga hich bir yepishmas aridur.
Qilma naz qeynap meni janim kerem achqil manga jan xeterler xewpide könglüm telep didaridur.
Ay yüzüngni bir körüp ölsemmu arman qalmighay, kelmigey teripke til könglum Besi awaridur. Anglighach bu zarini kelgeymu insapqa peri,
chünki anda bir Mijez Bar.zalimi xunxaridur.


Yaz tüni


yaz küni kündüz qeziq, bolghay hawa issiqta tar.
Her kuni axshamni kop jan xalighay bi ixtiyar.
Tünde her kim ögiziside tax shamiligha beqip,
Kel jenimning rahiti dep temürer Bek intizar.
Kök yüzi sap,anda yoq dagh,barche yultuzlar yiraq,
Shu yiraqtin nur yeqinlashqangha Oxshash paqirar.
Her kishi bir xosh hawa astida xosh hanliq bilen gepliship yanida yoldashi bilen,könglun achar,
bu gherip shair yatar yalghuz özi köke qarap,
Kökte yultuzlar yanar yerde peqet shair yanar…